Συνομιλητής: Αρχ. Ζαχαρίας,
Ιερομόναχος της Μονής Τιμίου Προδρόμου στο ΕΒΒΟΧ
Α ΜΕΡΟΣ
Κ.Ι.: Θ' ασχοληθούμε με την Πατριαρχική Μονή του Τιμίου Προδρόμου στο Εssex της Αγγλίας και με τον κτίτορα της Μονής, τον αείμνηστο Γέροντα Σωφρόνιο Σαχάρωφ. Έχουμε τη χαρά να έχουμε μαζί μας τον ιερομόναχο Ζαχαρία, ο οποίος ήταν στενά συνδεδεμένος με το Γέροντα. Μετέφρασε τα βιβλία του Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστί και Περί προσευχής. Ζει εδώ και αρκετά χρόνια στο Εssex της Αγγλίας και διακονεί τη Μονή και συμβάλλει στο έργο της Εκκλησίας.
Πατέρα Ζαχαρία μου, ας ξεκινήσουμε πρώτα από το Γέροντα Σωφρόνιο, ο οποίος είναι μια ξεχωριστή μορφή στη σύγχρονη Ορθοδοξία. Είναι ο άνθρωπος που μετέδωσε το πνεύμα της Ορθοδοξίας στο Δυτικό κόσμο, ξεκινώντας από το βιβλίο του Ο άγιος Σιλουανός και άλλα τα οποία έχουν μεταφραστεί σε πλείστες ευρωπαϊκές γλώσσες.
Έτυχε κάποτε να βρεθώ στην κορυφή των Άλπεων, στο σπίτι του Νίτσε και μία κυρία ήρθε κοντά μου για να μου πει ότι διαβάζει το Γέροντα Σιλουανό. Ήταν Ελβετίδα συγγραφεύς. Αυτό δείχνει ότι μέσα από τα εκατομμύρια των ανθρώπων το να έρθει κάποιος να σου μιλήσει για τον άγιο Σιλουανό θεωρώ ότι είναι κάτι σημαντικό. Κάτι σημαίνει.
Μιλήστε μας για την προσωπικότητα του Γ. Σωφρονίου.
Αρχ.Ζ.: Είναι δύσκολο για μένα να μιλήσω για το Γέροντα μου, διότι δεν έχω την δυνατότητα να τον περιγράψω. Έζησα κοντά του, σχεδόν 27 χρόνια, αλλά ποτέ μου δεν τον συνήθισα, ποτέ μου δεν τον θεώρησα ως κοινό άνθρωπο. Η κάθε επαφή μαζί του ήτανε για μένα ένα γεγονός, ένα καινούργιο γεγονός, ενώ, εξωτερικά, η ζωή ήταν πολύ απλή. Εκείνο που με είχε εντυπωσιάσει πολύ στη ζωή του Γέροντα ήταν ο λόγος του και η δύναμη της προσευχής του. Προπαντός ο λόγος του. Οποιαδήποτε ώρα κι εάν πήγαινα (μεσημέρι, μεσάνυκτα, πρωί), καμιά φορά κοιμόταν στην πολυθρόνα και τον ξυπνούσα και τούλεγα: υπάρχει αυτό το πρόβλημα, τι να κάνω; Αμέσως μου έδινε ένα λόγο που ήξερα ότι ήταν από έναν άλλο κόσμο. Αυτό με είχε εντυπωσιάσει περισσότερο από κάθε άλλο. Εξωτερικά ζούσε πολύ απλά μαζί μας,
σαν αδελφός. Ποτέ δεν μας είπε «παιδάκι» μου ή «παιδί μου» ή «τέκνο μου». Συμπεριφερόταν σε μας ως σε ίσους του. Με μεγάλο σεβασμό. Εγώ ήμουνα ένας από τους νεότερους εκεί.
Κ.Ι.: Αυτό δείχνει τη λεπτότητα της ψυχής του, την εσωτερική του καλλιέργεια.
Αρχ.Ζ.: Ο Γέροντας είχε καλλιτεχνική φύση και ιδιοσυγκρασία. Πολλές φορές έλεγε ότι «για νάναι κανείς χριστιανός πρέπει να έχει φύση καλλιτέχνη. Δηλαδή, όπως ο καλλιτέχνης κατέχεται από το αντικείμενο της τέχνης του μέρα και νύκτα και προσπαθεί να εκφράσει στην τελειότητα το αντικείμενο αυτό έτσι και ο χριστιανός κατέχεται από μία και μόνο ιδέα. Πώς να δει το πρόσωπο του ζώντος Θεού, πώς να παρουσιασθεί μπροστά στο ζώντα Θεό και πώς να γίνει καταλληλότερος γι' αυτή τη συνάντηση με τον ζώντα Θεό».
Κ.Ι.: Πρόκειται για το «έσεσθε ούν τέλειοι ώσπερ ό πατήρ ημών τέλειος εστί».
Αρχ.Ζ.: Ναι. Πάντοτε μου έλεγε ότι «όλες οι τέχνες προσπαθούν να εκφράσουν το τέλειο, να αρπάξουν το αιώνιο και όλες αποτυγχάνουν και μένει ένα κενό στην ψυχή του ανθρώπου, διότι το αιώνιο, το τέλειο, δεν μπορεί να το αρπάξει κανένας με ανθρώπινα μέσα, μόνο εάν το ίδιο δοκήσει και παραδοθεί στον άνθρωπο ως δωρεά».
Κ.Ι.: Είναι θέμα χάριτος και ακτίστων ενεργειών, του ακτίστου φωτός, για το οποίο ιδιαίτερα έχει μιλήσει ο Γέροντας.
Μια και μιλάμε για την τέχνη πατέρα Ζαχαρία, κι επειδή ξέρουμε ότι ο Γέροντας ήταν ζωγράφος, ξεκίνησε ως ζωγράφος, κι έκανε και μια μοναδική αγιογραφία, θυμάμαι εκεί στη Μονή σας, τι ωραία πράγματα και τι ωραίες εικόνες, είχε, με το δικό του τρόπο, ζωγραφίσει. Ήταν κάτι το ασυνήθιστο για μένα, ήταν μια συγκλονιστική εμπειρία οι εικόνες του Γέροντος.
Αρχ.Ζ.: Στην αγιογραφία του φαίνεται ότι προσπαθούσε να εκφράσει εκείνο το οποίο ήθελε να παραδώσει και στα βιβλία του, δηλαδή το νόημα της ανθρώπινης υποστάσεως, το νόημα του προσώπου ή υπόστασης. Προτιμούσε τον όρο υπόσταση, τον ελληνικό, γιατί εκφράζει καλύτερα εκείνο που ήθελε να πει. Όπως στη θεολογία του προσπαθούσε να εκφράσει τη θεολογία του προσώπου έτσι και στις αγιογραφίες του. Βλέπει κανείς σε κάθε πρόσωπο που ζωγραφίζεται στο ναό ή στην τραπεζαρία μια εσωτερικότητα και βλέπει ότι το κέντρο αυτού του προσώπου είναι η καρδιά του ανθρώπου, η βαθιά καρδιά του ανθρώπου, όπου εκεί αυτός ο κρυπτός της καρδίας άνθρωπος έχει την ιδιότητα να χωρεί όλο το είναι, τόσο το θεϊκό όσο και το ανθρώπινο. Έτσι γίνεται η ομοίωση του ζώντος Θεού.
Κ.Ι.: Δηλαδή, προσπαθούσε να αποδώσει τον ένδον Χριστόν, τον εν ημίν Χριστόν. Τον απέδωσε, μπορώ να πω, κατά έναν εκπληκτικό τρόπο.
Αρχ.Ζ.: Ναι. Ο Γέροντας, ό,τι είχε να πει το παραθέτει στα βιβλία του. Μπορεί όποιος ενδιαφέρεται να το βρει στα βιβλία του.
Είναι δύσκολο για μας να μιλάμε για το Γέροντα. Να με συγχωρείτε, δεν ξέρω πώς να το εκφράσω. Ο ίδιος είχε τέτοια δίψα Θεού που έλεγε ότι: «εάν άσκηση είναι ο αγώνας να υπερνικήσουμε το τάδε ή το τάδε πάθος, τότε τέτοιον αγώνα δεν εγνώρισα». Η δίψα του για τον αληθινό Θεό και η μεταμέλεια του για το γεγονός ότι στη νεότητα του παραπλανήθηκε σε άλλους δρόμους...
Κ.Ι.: Στην Ανατολή δηλαδή;
Αρχ.Ζ.: Σε Ανατολίτικες θρησκείες ναι, του έδωσε μια τέτοια δίψα που ακόμα και οι σάρκες του διψούσαν το ζώντα Θεό.
Κ.Ι.: Είναι εκπληκτικό. Μέσα από τα βιβλία του είναι εμφανέστατο το στοιχείο αυτό του ερωτά του, του πάθους του για τα θεία. Νιώθει κανείς ότι αυτός ο άνθρωπος έπασχε σταυρικά, το λέει άλλωστε, ότι έπασχε σταυρικά προκειμένου να γνωρίσει το ζώντα Θεό. Το «εγώ ειμί ό Ών» τον καταφλέγει.
Αρχ.Ζ.: Όταν του απεκαλύφθη, λέει, μέσω αυτού του κειμένου της Εξόδου, το «εγώ ειμί ό Ών», ότι ο Θεός είναι προσωπικός, ότι το απόλυτο, ο Θεός, ο άπειρος Θεός είναι προσωπικός, τότε άλλαξε η ζωή του, τότε αναγεννήθηκε.
Κ.Ι.: Έφυγε από τα αφηρημένα των Ανατολικών λατρειών.
Αρχ.Ζ.: Έπαυσε να υπηρετεί τους θεούς των φιλοσόφων, λέει.
Κ.Ι.: Μάλιστα. Πατέρα Ζαχαρία, μια και μιλήσαμε προηγουμένως για τον καλλιτέχνη σε σχέση με τα θεία και την τελειότητα, θυμάμαι, εάν μου επιτρέπετε να πω κάτι, που ο Γέρων Πορφύριος μου είπε κάτι ανάλογο, όταν τον είχα γνωρίσει. Έμαθε ότι έγραφα ποίηση και μου είπε: «Μα οι άγιοι δεν είναι ποιητές; Φαντάσου τους αποστόλους και το Χριστό εκεί στην Τιβεριάδα, εκεί στη θάλασσα της Γαλιλαίος. Υπάρχει πιο ποιητικό γεγονός από το να τους βλέπεις να πηγαίνουν πάνω στα βουνά ή να περπατούν πάνω στην ακρογιαλιά ή να πορεύονται με το πλοίο. Αυτό είναι ποίηση». Και μου προσέθεσε: «Ο Θεός δεν θέλει δίπλα του χοντροκομμένους ανθρώπους. Θέλει λεπτούς ανθρώπους, όπως τους ποιητές και τους καλλιτέχνες». Η θέση αυτή συμπίπτει πλήρως με όσα είπαμε προηγουμένως για το Γέροντα Σωφρόνιο.
Αρχ.Ζ.: Βέβαια, ο Θεός αυτό που θέλει πάνω από όλα είναι καρδία συντετριμμένη. Μόνο η συντετριμμένη καρδία προδιαθέτει τον άνθρωπο να δεχθεί τις εντολές του Θεού ως νόμο της ζωής του. Και ο Γέροντας έλεγε: «η μεγαλύτερη ποίηση, η μεγαλύτερη και ατελεύτητη δημιουργία, είναι η προσευχή. Στην προσευχή, στην υποστατική προσευχή προς το ζώντα Θεό, γίνεται μια συνεργασία με το Θεό, ώστε να αποκατασταθεί η εικόνα του Θεού και η ομοίωσις του Θεού μέσα στον άνθρωπο που έχουν αμαυρωθεί από την πτώση και την αμαρτία». Αυτό το θεωρούσε ως τη μεγαλύτερη ποίηση. Σ' αυτή συνεργάζεται κανείς με το Θεό, στο να γίνει Θεός κατά χάριν.
Κ.Ι.: Πατέρα Ζαχαρία, ο Γέροντας πόσες ώρες την ημέρα δούλευε; Εσείς τον γνωρίσατε σε προχωρημένη ηλικία, έστω κι αν μείνατε 27 χρόνια δίπλα του.
Αρχ.Ζ.: Τον είχα γνωρίσει γύρω στα 70 του. Πέθανε όταν ήταν σχεδόν 97.
Ξέρετε, η ζωή μας ήταν πολύ εμπερίστατη. Ήταν συνέχεια απασχολημένος με τα πρακτικά της εγκαταστάσεως μας, με τα της ιδρύσεως της Μονής. Συνεχώς ήταν απασχολημένως με τους πολλούς προσκυνητές που έρχονταν σε αυτόν. Πολλές φορές, ασχολείτο και χειρονακτικά μαζί μας. Μέχρι τα 75 του μπορούσε και εργαζόταν χειρωνακτικά, μετά λιγότερο και λιγότερο. Κατόπιν, εργαζόταν, όπως έλεγε «σαν δικηγόρος μπροστά στο Θεό για τους ανθρώπους».
Κ.Ι.: Είναι πολύ ωραίο.
Αρχ.Ζ.: Προσπαθούσε να βοηθήσει τους ανθρώπους για να βρούνε το δρόμο και να κτίσουνε σωστά τη ζωή τους.
Κ.Ι.: Μιλήσαμε προηγουμένως για την προσευχή και έχετε μεταφράσει το βιβλίο του Περί προσευχής. Γι' αυτό ήθελε τη μετάφραση σε αυτήν την αυστηρά εκκλησιαστική γλώσσα, η οποία δεν έχει καμία σχέση με τη δημοτική αλλ' ούτε και με την αρχαία. Είναι μια ιδιότυπη γλώσσα.
Αρχ.Ζ.: Ο ίδιος έμαθε τα ελληνικά γύρω στα 1925, όταν πήγε στο Άγιον Όρος. Εκεί έμαθε την Αττική διάλεκτο. Την έμαθε καλά, μόλις του ζήτησε ο Ηγούμενος να μάθει τα ελληνικά, διότι τα είχαν ανάγκη ως μοναχοί στον Άγιο Παντελεήμονα, στη Ρωσσική Μονή. Είχαν ανάγκη από μοναχούς που να γνωρίζουν καλά τα ελληνικά για τις σχέσεις τους με τον έξω κόσμο και με τις άλλες Μονές. Ο Γέροντας, είπε, ότι προσευχήθηκε τότε με όλη του την καρδιά στο Θεό να του δώσει να μάθει αυτήν τη γλώσσα τόσο τέλεια ώστε, όταν προσεύχεται σε αυτήν τη γλώσσα να μην αισθάνεται ποτέ ότι είναι ξένη γλώσσα. Και ο Θεός του το χάρισε. Έλεγε: «Όταν λειτουργούσα στα ελληνικά, ποτέ δεν αισθάνθηκα ότι είναι ξένη γλώσσα για μένα τα ελληνικά».
Κ.Ι.: Τόσο καλά τα έμαθε.
Αρχ.Ζ.: Και αυτή η γλώσσα γι' αυτόν ήτανε...
Κ.Ι.: Η μητρική του.
Αρχ.Ζ.: Ναι. Και όταν μιλούσε, μιλούσε, μάλλον, στην καθαρεύουσα. Κι εσείς το έχετε διαπιστώσει.
Κ.Ι.: Ναι, βέβαια.
Αρχ.Ζ.: Θεωρούσε ότι η δημοτική δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί πλήρως ως μέσο εκφράσεως της θεολογίας μας. Προτιμούσε τη γλώσσα των Πατέρων. Διότι, όπως λέει σε μια πραγματεία του, που δεν έχει δημοσιευθεί, για την Αγία Τριάδα: «οι Έλληνες, εκείνο τον καιρό έσπασαν τα όρια όπου η ανθρώπινη διάνοια μπορεί να φθάσει, όσον αφορά την κουλτούρα της γλώσσας».
Κ.Ι.: Πατέρα Ζαχαρία, μεταφράζοντας το Περί προσευχής ασφαλώς συνεργαστήκατε μαζί του.
Αρχ.Ζ.: Στο Περί προσευχής πολύ λίγο, ήταν ήδη πολύ άρρωστος. Στο Οψόμεθα τον Θεόν..., εκεί, είχε ελέγξει κάθε σελίδα.
Κ.Ι.: Πέστε μας λίγα γι' αυτή την συνεργασία και γι' αυτόν τον έλεγχο κάθε σελίδας. Τι σας έλεγε; Πώς ήθελε τα πράγματα;
Αρχ.Ζ.: Εζύγιζε κάθε λέξη ο Γέροντας. Έλεγε πως «ο λόγος του ανθρώπου είναι κατ' εικόνα του λόγου του Θεού και πρέπει πάντοτε να γυρεύουμε τον τέλειο λόγο για να μη χάσουμε τον αιώνιο λόγο». Πάντοτε αναζητούσε, όχι μονό σε λεξικά, αλλά και με την προσευχή. Όταν βρίσκαμε καμιά δυσκολία κατέφευγε σε προσευχή και μετά δινόταν ο λόγος σ' εκείνον ή σε κανένα συνεργάτη του.
Κ.Ι.: Έτσι διετυπώνετο όσο το δυνατό καλύτερα εκείνο που ήθελε να πει.
Αρχ.Ζ.: Βέβαια. Είμαι σίγουρος ότι θα υπάρχουν λάθη και, αυτό οφείλεται σε μένα, διότι εγώ είμαι αποκομμένος από το περιβάλλον της ελληνικής γλώσσας εδώ και 30 χρόνια.
Κ.Ι.: Ναι. Είναι όμως εκπληκτικές οι μεταφράσεις σας πατέρα Ζαχαρία και πιστεύω ότι είναι και μοναδικές. Έχω σχεδόν διαβάσει όλα τα βιβλία του Γέροντος Σωφρονίου. Το Οψόμεθα τον Θεόν..., όπως και τα υπόλοιπα, είναι από τα συγκλονιστικότερα συγγράμματα του αιώνος μας. Δεν είναι μεγάλη αυτή η κουβέντα που σας λέω. Έτσι το νιώθω και έτσι το εβίωσα. Τα έχω διαβάσει 2 και 3 φορές το καθένα και βρίσκω ότι είναι από τα συγκλονιστικότερα βιβλία του αιώνος μας. Έχω διαβάσει πολλά άλλα πράγματα και φιλοσοφία. Αυτά είναι βιβλία που σε παίρνουν στον ουρανό.
Αρχ.Ζ.: Είναι γεγονός ότι μερικά θέματα που ο Γέροντας αναπτύσσει πέρασαν αιώνες να τα δούμε.
Κ.Ι.: Να τα ξαναπάρουν στα χέρια τους οι άνθρωποι της Εκκλησίας.
Αρχ.Ζ.: Να τα πραγματευτούνε ξανά οι άνθρωποι. Σε πολλά, όσον αφορά την έκφραση, μπορεί να δανείζεται και από τους Πατέρες. Η εμπειρία είναι μία. Όμως και τόσα πολλά έχουν εκφραστεί με τέτοια πρωτοτυπία. Για παράδειγμα τα: Περί προσώπου, περί ακτίστου φωτός, περί διαφόρων θεωριών του ακτίστου φωτός, για την προσευχή του Κυρίου στη Γεθσημανή, πώς ο ίδιος την κατανοούσε, πώς τη ζούσε στη λειτουργία. Εκείνο για τη χάρη της μνήμης του θανάτου (δεν βρήκα τέτοια έκφραση πουθενά αυτού του πνευματικού φαινομένου στους Πατέρες, όσο στο Γέροντα).
Κ.Ι.: Είναι το ύψος και είναι δυσθεώρητο, πατέρα Ζαχαρία.
Αρχ.Ζ.: Να με συγχωρείτε, αυτό ίσως να θεωρηθεί περηφάνεια, αλλά ο καθένας μπορεί να το ελέγξει.
Κ.Ι.: Βεβαίως μπορεί να το ελέγξει. Μπορώ να σας πω το εξής: Μερικές φράσεις από την Αγία Γραφή, το νόημα που αποκαλύπτει της Αγίας Γραφής, σε κάνει να λες: «μα εμείς, γιατί δεν το βλέπουμε;» Έχεις την αίσθηση, όπως πολύ σωστά το είπε και κάποιος φίλος καθηγητής, ότι δεν είναι γραμμένο από ανθρώπινο χέρι. Υπάρχει θεοπνευστία.
Αρχ.Ζ.: Ναι. Άλλωστε ο Κύριος χθες και σήμερα ο αυτός και στους αιώνας. Έτσι και η Εκκλησία μας είναι πάντοτε αποστολική. Και όπως ο Θεός απεκαλύπτετο στους προφήτες και στους αποστόλους αποκαλύπτεται και στους δικούς του σε κάθε εποχή. Αλλιώς η Εκκλησία θα έπαυε να είναι Μία, Καθολική και Αποστολική.
Κ.Ϊ.: Θέλω να μας πείτε δύο κουβέντες, για το τι σας είπε για το ά-κτιστο φως. Φυσικά, είναι γραμμένα και στα βιβλία του, αλλά ξέρετε, η ζωντανή μαρτυρία είναι πολύ πιο έντονη.
Αρχ.Ζ.: Ναι. Τι να σας πω; Ο Γέροντας επέμενε στο εξής: ο άνθρωπος για να φτάσει σε τέτοια πνευματικά γεγονότα έπρεπε να υποστεί μια δοκιμασία, μια παιδεία από το Θεό αυτών που παραχωρεί ο Θεός, όταν δει ο Θεός ότι πράγματι πιστεύει κάποιος σε Αυτόν. Όταν είναι στερεωμένος στην αγάπη Του, παραχωρεί να δοκιμαστεί αυτός ο άνθρωπος μέχρι τέλους. Όπως το βλέπουμε στη ζωή των προφητών, των αποστόλων, του δικαίου Ιώβ. Ο Γέροντας έχει ένα αξίωμα γι' αυτό. Το πλήρωμα της κενώσεως προηγείται του πληρώματος της τελειότητος. Όταν ο άνθρωπος υποστεί την κένωση της μετανοίας, τον Αδη της μετανοίας, όπως έλεγε, άμα φθάσει μέχρι τέλους και πείσει το Θεό ότι είναι δικός Του, τότε ο Θεός αποκαλύπτεται στο φως σε αυτόν τον άνθρωπο, τότε του αποκαλύπτει το φως. Με άλλα λόγια, τον τυλίγει με τέτοιο τρόπο η χάρη του και ζει τόσο ενωμένος με το Θεό, ώστε δεν ξέρει αν βρίσκεται εντός σώματος ή εκτός σώματος.
Κ.Ι.: Αυτό που είπε ο απόστολος Παύλος: «γνωρίζω κάποιον άνθρωπο προ ετών δεκατεσσάρων». Η αρπαγή έως τρίτου ουρανού...
Αρχ.Ζ.: Ναι. Έλεγε ότι σε αυτήν την αρπαγή δε φτάνει κανείς εάν δεν έχει μια διπλή θεωρία: τη θεωρία πρώτον της πνευματικής πτωχείας και να πενθήσει γι' αυτή μέχρι τέλους, να κράξει στο Θεό μέχρι τέλους και από την άλλη, το άμωμο της αγάπης του προτύπου του, που είναι ο Χριστός. Και αυτό τον κάμνει να αφομοιωθεί στο πνεύμα του Χριστού.
Κ.Ι.: Πατέρα Ζαχαρία, ένα πολύ κεντρικό σημείο στην όλη διδασκαλία του Γέροντος Σωφρονίου είναι η φράση που είπε ο Χριστός στον άγιο Σιλουανό: «άφησε τη σκέψη σου στον Άδη και μην απελπίζεσαι».
Αρχ.Ζ.: «Κράτα το νου σου στον Άδη και μην απελπίζεσαι».
Κ.Ι.: Θα ήθελα, εάν το συζητήσατε με τον πατέρα Σωφρόνιο να μας λέγατε δυο λόγια ζωντανά για το πώς ανέλυε αυτό το κεφάλαιο.
Αρχ.Ζ.: Να σας πω. Είναι δύσκολο να μιλήσουμε γι' αυτό στους συγχρόνους μας, έλεγε. Δεν το αντέχουν και σχεδόν ποτέ ο Χριστιανισμός στην αυθεντική του διάσταση δεν διδάσκεται. Ζούμε όλοι σε ένα ηθικό επίπεδο. Στο οντολογικό επίπεδο του Χριστιανισμού δεν ανεβαίνουν, παρά ελάχιστοι, κατά γενεάν.
Κ.Ι.: Δεν είναι τα πλήθη που ανεβαίνουν στην κορυφή, είναι οι λίγοι, οι ελάχιστοι.
Αρχ.Ζ.: Πολλοί λένε στις μέρες μας ότι ζούμε σε μια μεταχριστια-νική εποχή.
Κ.Ι.: Είναι πρόκληση εάν νομίζουμε ότι ζούμε.
Αρχ.Ζ.: Ο Γέροντας έλεγε ότι χριστιανική εποχή ποτέ δεν υπήρξε.
Κ.Ι.: Πολύ σωστό.
Αρχ.Ζ.: Για τα πλήθη και τα έθνη.
Κ.Ι.: Ολίγοι οι εκλεκτοί.
Αρχ.Ζ.: Το θέμα αυτό, «κράτα το νου σου στον Άδη και μην απελπίζεσαι» είναι η τελειότητα της οδού στο Χριστό. Όπως ο Χριστός κατέβηκε στα καταχθόνια, για να σώσει τον άνθρωπο εκουσίως, έτσι και ο άνθρωπος, από την πολλή αγάπη προς τον Θεό και με το τέλειο μίσος, το μίσος για τον εαυτό του, για την ξεπεσμένη κατάσταση που βρίσκεται και από την πολλή αγάπη προς το Θεό και από το αυτομίσος που γεννά η χάρις του Θεού στην ψυχή του καταδικάζει τον εαυτό του στην κόλαση. Δέχεται ακόμα και την κόλαση. Είναι μια χαρισματική κατάστασις. Βέβαια, ότι είναι εκούσιο νικά το ακούσιο. Εάν εκουσίως ο άνθρωπος δέχεται να κατεβαίνει με το Χριστό στην κόλαση, τότε ενίκησε την κόλαση. Ενίκησε τα πάντα και η νίκη του Χριστού έγινε και δική του νίκη. Ας το πούμε και σ' ένα άλλο επίπεδο που είναι πιο κατανοητό. Το «κράτα το νου σου στον Άδη και μην απελπίζεσαι» εκφράζει το φαινόμενο της αυτομεμψίας στα τελευταία του όρια. Ο άνθρωπος με την αυτομεμψία παίρνει απάνω του το πταίσμα. Δηλαδή, όλη την ενοχή την ρίχνει απάνω του, δίνει δικαιοσύνη και δόξα στο Θεό και την αισχύνη του προσώπου την δέχεται ο άνθρωπος. Κάνει όπως ο καλός ληστής πάνω στο σταυρό και αμέσως μεταπηδάει από την κόλαση του σκότους στο φως της βασιλείας του Θεού.
Κ.Ι.: Είναι εκπληκτικό αυτό, πατέρα Ζαχαρία.
Αρχ.Ζ.: Και όποιος εκούσια μέμφεται τον εαυτό του μπροστά στο Θεό τρέχει προς τα πάθη του Χριστού. Αφομοιώνεται στα πάθη του Χριστού και επομένως παίρνει και τη χάρη της Αναστάσεως του Χριστού.
Κ.Ι.: Είδατε καθόλου το Γέροντα να δακρύζει, να κλαίει;
Αρχ.Ζ.: Τον είδα μερικές φορές, αλλά προς το τέλος της ζωής του, αφού είχε γεράσει πολύ. Δεν το θεωρούσε καλό να φανεί δακρυσμένος ή να κλαίει μπροστά στους άλλους. Έλεγε ότι «ο αληθινός προφήτης είναι πάντοτε κύριος του πνεύματος του και δεν θα αφήσει τον εαυτό του να εκφράσει το εσωτερικό του μπροστά στους αδελφούς του. Μ' αυτόν τον τρόπο δεν δημιουργεί έπαρση ή πρόκληση στον αδελφό του».
Κ.Ι.: Όλα αυτά που είπαμε, πατέρα Ζαχαρία, δείχνουν μια ψυχή πολύ δυνατή. Το να δεχθείς να μπεις στην κόλαση μαζί με το Χριστό δεν είναι εύκολο και δεν είναι για τον καθένα.
Αρχ.Ζ.: Πάντως όταν κάποιος ζητά το Χριστό με όλη του την ψυχή, με όλη του την καρδιά, θα παραχωρήσει ο Θεός να γνωρίσει την κόλαση, τα βάσανα της κολάσεως, όχι για να καταστραφεί, όχι για να απωλεσθεί, αλλά για να μυηθεί σε ένα μεγάλο μυστήριο, εκείνο της καθόδου του Χριστού. Θα γνωρίσει το Χριστό σε όλο του το βάθος για να μπορέσει μετά να τον γνωρίσει και σε όλο του το ύψος.
Κ.Ι.: Ο αναβάς είναι και ο καταβάς.
Αρχ.Ζ.: Ακριβώς. Αυτό είναι.
Όταν γνωρίσει το Χριστό σε όλο του το βάθος, μετά θα δώσει το δικαίωμα στο Θεό να του δώσει όλο το ύψος, όπως το έδωσε στον Υιό του το μονογενή. Θα του δώσει τέτοια αγάπη, θα πλατυνθεί η καρδία του και θα αγκαλιάσει όλο τον κόσμο. Θα γνωρίσει και το ύψος και το βάθος και το πλάτος, όλο το μυστήριο της κενώσεως, όλο το μυστήριο του Σταυρού του Χριστού.
Κ.Ι.: Κι έτσι θα προσεύχεται διά παγγενή τον Αδάμ, κάτι που το ζητούσε όλως ιδιαιτέρως ο Γέροντας.
Αρχ.Ζ.: Ο Γέροντας έλεγε ότι «η βασιλεία του Θεού είναι να φέρει κανείς στην καρδιά του και το Δημιουργό και τη Δημιουργία, όλον τον Αδάμ. Αυτή είναι η βασιλεία του Θεού».
Β ΜΕΡΟΣ
Κ.Ι.: Η Γεροντική σοφία είναι αυτή που έρχεται από το Άγιο Πνεύμα, είναι φωτισμός του Αγίου Πνεύματος και είναι ποτισμένη με το αίμα και τα δάκρυα των αγωνιστών του Πνεύματος.
Στο β' μέρος, με τον πατέρα Ζαχαρία, θα δούμε μερικά σημεία της διδασκαλίας του Γέροντος Σωφρονίου και μέσα από αυτήν την διδασκαλία θα φανεί όλος ο φωτισμός και η κατοχή που είχε από το Άγιο Πνεύμα ο μεγάλος αυτός φωτεινός στύλος της Εκκλησίας μας.
Αρχ.Ζ.: Είναι δύσκολο για μένα να μιλώ για τον Γέροντα μου και δεν ξέρω ακριβώς τι θέλετε, σε ποια σημεία να αναφερθούμε.
Κ.Ι.: Μπορείτε να ξεκινήσετε από τη ζωή της Εκκλησίας, εντός του ναού, δηλαδή, το λειτουργικό μέρος.
Αρχ.Ζ.: Ο Γέροντας έδινε μεγάλη σημασία στη ©.Λειτουργία. Μάλιστα τη λειτουργική προσευχή την ονόμαζε υποστατική προσευχή. Την προσευχή που ανήκει στον άνθρωπο ως εικόνα Θεού, ως πλασμένο κατ' εικόνα και καθ' ομοίωση Θεού. Μέσα στη Θ. Λειτουργία ο άνθρωπος μπορεί να ζήσει όλη τη ζωή του Χριστού, να ζήσει το Χριστό. Έδινε μεγάλη σημασία στην προετοιμασία για τη Θ. Λειτουργία και την προσοχή με την οποία έπρεπε εμείς να τελούμε τη Θ. Λειτουργία και να προσευχόμαστε σ' αυτή.
Θεωρούσε ο Γέροντας ότι στις μέρες μας μέσα στη Θ. Λειτουργία ο άνθρωπος μπορεί να βρει το παν. Και ότι όταν τελείται με προσοχή η Θ. Λειτουργία έχει μέσα της όλη τη χάρη του Θεού. Εφ' όσον είναι ο Χριστός που τελεί, στην ουσία, τη Θ. Λειτουργία, όπου είναι ο Χριστός εκεί είναι και όλος ο ουρανός.
Ο Γέροντας έλεγε ότι στις μέρες μας που σχεδόν έχουν εκλείψει οι συνθήκες για την ησυχαστική προσευχή το μόνο που μας έμεινε είναι η Θ. Λειτουργία. Να δώσουμε όλη μας τη δύναμη και όλη μας την προσοχή στο να τελέσουμε τη Θ. Λειτουργία όπως πρέπει για να βρούμε το πλήρωμα της χάριτος, της σωτηρίας.
Κ.Ι.: Άλλωστε, μέσα από τη Θεία Λειτουργία υπάρχει η αποκορύφωση της χαρίτωσης, το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας και η ένωση με τον Κύριο. Σώμα και Αίμα Κυρίου λαμβάνει ο πιστός προς ζωήν αιώνιον.
Αρχ.Ζ.: Πάντοτε ο νους του ήταν αιχμαλωτισμένος από την εικόνα του Χριστού ανεβαίνοντας το Γολγοθά. Πώς αυτός ο άνθρωπος, ο Ιησούς Χριστός, στις μέρες της σαρκός Του ανέβαινε στο Γολγοθά, φέροντας μέσα Του όλο το Γολγοθά. Προσευχόμενος για όλο τον Αδάμ, πεθαίνοντας για όλο τον Αδάμ. Γι' αυτό και όταν αναστήθηκε ανέστη-σε μαζί Του και όλο το περιεχόμενο που τον συνόδευσε στον τάφο.
Κ.Ι.: Παγγενή τον Αδάμ.
Αρχ.Ζ.: Ακριβώς. Έτσι έλεγε, κι εμείς στη Θ. Λειτουργία όταν λέμε στο Θεό «τά Σά εκ των σων σοί προσφέρομεν κατά πάντα καί διά πάντα» αργότερα, όταν ο Θεός θ' απαντήσει μέσα στη Θ. Λειτουργία «τά αγία τοις άγίοις» εκείνα που φέραμε μπροστά στο Θεό, μέσα στη καρδιά μας, όλα τα αιτήματα, όλη την πίστη, όλη την αγάπη, θα τα δεχτεί, θα τα αγιάσει, θα τα ευλογήσει και όσα φέρει ο ιερέας μέσα στην καρδιά του, κι όχι μόνο ο ιερέας αλλά και οι πιστοί. (Πίστευε ο Γέροντας ότι και οι πιστοί έχουν ιερωσύνη, είναι το βασίλειο ιεράτευμα). Αν ο ιερέας που τελεί τη Θ. Λειτουργία και οι πιστοί μέσα σ' αυτήν προσφέρουν τα δώρα τους με προσευχή, τότε θα απλώσει την ευλογία του ο Θεός πάνω σε όλο τον κόσμο δι' αυτής της πράξης της Θ. Λειτουργίας.
Κ.Ι.: Έτσι η ανθρωπότης θα γίνει έθνος άγιον δι' αυτού του τρόπου.
Αρχ.Ζ.: Θα λειτουργηθεί. Τώρα, έθνος άγιον, θάναι όσοι είναι βαπτισμένοι και λειτουργούν στη χάρη του βαπτίσματος, το έθνος το άγιον, ο περιούσιος λαός, που λέει ο απόστολος Πέτρος.
Κ.Ι.: Βέβαια. Μόνο που ο Χριστός ζήτησε να κηρυχθεί το Ευαγγέλιο πάση τη κτίσει. Αν δεχτούν οι άνθρωποι το Ευαγγέλιο και τον λόγο του Θεού τότε θα γίνουν έθνος άγιον.
Αρχ.Ζ.: Ναι.
Κ.Ι.: Πατέρα Ζαχαρία, μιλήσατε για προετοιμασία για τη Θεία Λειτουργία, γεγονός στο οποίο επέμενε ο Γέροντας. Τι εννοούσε;
Αρχ.Ζ.: Αυτό είναι πολύπλοκο θέμα. Περισσότερο ο Γέροντας επέμενε στην προσευχή της μετανοίας. Ο άνθρωπος να προσεύχεται στη Θ. Λειτουργία όπως μας διδάσκουν οι προσευχές που διαβάζομε πριν τη Θεία Ευχαριστία, που είναι προσευχές μετανοίας, προσευχές που δείχνουν ότι ο άνθρωπος είναι άρρωστος ψυχικά. (Είμαστε όλοι πεσμένοι, είμαστε όλοι άρρωστοι και έχουμε την ανάγκη της θεραπείας). Και είναι η χάρις του Θεού που θεραπεύει τα τραύματα της αμαρτίας. Επομένως αν θέλουμε να βρούμε χάρη και έλεος από τη Θ. Λειτουργία θα τα βρούμε κατά το μέτρο που προσφέραμε προσευχή μετανοίας.
Κ.Ι.: Αυτό θεωρούσε ως προετοιμασία προτού εισέλθουμε στη Θεία Λειτουργία και προτού, μετάσχομε των αχράντων μυστηρίων του Κυρίου μας;
Αρχ.Ζ.: Ναι. Όλη μας η ζωή πρέπει να είναι κατά τον τύπο της Θείας Λειτουργίας. Δηλαδή, όπως στη Λειτουργία βασίζομε το Μυστήριο πάνω στο λόγο του Χριστού και καλούμε τη χάρη του Αγίου Πνεύματος με την προσευχή στον Ουράνιο Πατέρα παρακαλώντας ν' αγιασθούν τα δώρα κι εμείς, έτσι πρέπει νάναι και όλη μας η ζωή' να βασίζεται πάνω στο λόγο του Θεού και τη δέηση, στην ικεσία. Τότε αγιάζεται όλη η κτίση, ο άνθρωπος και μαζί του όλη η κτίση. Όπως λέει ο απόστολος Παύλος στην προς Τιμόθεον επιστολή, όλη η κτίση του Θεού είναι καλή όταν τη δεχόμαστε με ευχαριστία στο Θεό και αγιάζεται διά του λόγου του Θεού και της εντεύξεως. Η όλη μας ζωή μπορεί να αγιάζεται εάν την βασίζουμε πάνω στο λόγο του Χριστού και στην επίκληση της χάριτος του Αγίου Πνεύματος που έδωσε ο Κύριος στον κόσμο μετά την Ανάσταση του.
Κ.Ι.: Πατέρα Ζαχαρία, αναφερθήκαμε στην επίκληση της χάριτος. Ο Γέροντας αυτήν την επίκληση της χάριτος πώς την καταλάβαινε και πώς την ασκούσε;
Αρχ.Ζ.: Πάντοτε ο Γέροντας σε κάθε βήμα που έκανε το συνδύαζε με τη θύρα της μετανοίας. Έβγαινε από το σπίτι και έλεγε: «ευλόγησόν μου την έξοδο και την είσοδο». Όποια πράξη έκανε, όποιο βήμα έκανε στη ζωή του, συνέχεια επεκαλείτο το Θεό.
Κ.Ι.: Ήταν η όλη συμπεριφορά του ιερατική εξ ολοκλήρου. Κινιόταν μέσα στα πλαίσια του ιερού.
Αρχ.Ζ.: Ναι. Έδιδε μεγάλη σημασία στο λόγο του Θεού, ώστε να ζει ο λόγος του Θεού μέσα στον άνθρωπο. Γι' αυτό, το λόγο προσπαθούσε πάντοτε να τον αρπάξει με την προσευχή επικαλούμενος το όνομα του Χριστού.
Κ.Ι.: Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να έρθουμε πατέρα Ζαχαρία, στην επίκληση του ονόματος του Κυρίου και στη γνωστή καρδιακή προσευχή. Πώς ο Γέροντας δίδασκε να ακολουθούμε την καρδιακή ευχή και πώς ήθελε ο ίδιος τόσο τη ζωή του όσο κι εκείνη των συμμοναστών του;
Αρχ.Ζ.: Γενικά ο Γέροντας είχε οργανώσει τη ζωή γύρω από έναν άξονα μέσα στο μοναστήρι. Η ζωή μας είχε δύο πόλους: τη Θ. Λειτουργία και την επίκληση του ονόματος του Χριστού. Σε αυτά τα δύο ήταν συγκεντρωμένη όλη η προσοχή του. Βέβαια, εάν κατάλαβα καλά την ερώτηση σας, ρωτάτε τι συνιστούσε για την επίκληση. Ζητούσε το ίδιο, όπως και στη Θ. Λειτουργία. Ζητούσε την προσευχή της μετανοίας. Δεν του άρεσαν οι τεχνικές μέθοδοι για τήν επίκληση της ευχής. Επέμενε να μάθει ο άνθρωπος να προσεύχεται με την καρδιά του. Πάντοτε, πίστευε ο Γέροντας, ότι η πίστη προς το Χριστό ως αληθινό Θεό και η μετάνοια του ανθρώπου είναι εκείνα που ανοίγουν την καρδιά του ανθρώπου. Και τότε η προσευχή από μόνη της, οι μονόλογοι στην καρδιακή προσευχή βρίσκουν το δικό τους ρυθμό. Καμιά φορά μας μιλούσε και για τις τεχνικές μεθόδους της προσευχής, αλλά μας έλεγε να μην αποδίδουμε σημασία σε αυτές. Τότε μπορεί να χάσουμε τη χάρη του Θεού, όταν αποδώσουμε υπερβολική σημασία σ' εκείνα
που είναι απλώς μέσα. Ενώ με τη μετάνοια δεν μπορεί να αστοχήσει ο άνθρωπος εάν έχει θέρμη στην καρδιά του. Τότε ο νους μόνος του κολλά στην καρδιά και βρίσκει το ρυθμό της η προσευχή από μόνη της μέσα στην καρδιά.
Κ.Ι.: Επειδή ο Γέροντας διαρκώς ασκούσε αυτό το κεφάλαιο της μετανοίας σ' όλη του τη ζωή και αυτό συνιστούσε και στους υπολοίπους εμάς, που είμαστε ασθενείς, τι ήταν για το Γέροντα η μετάνοια;
Αρχ.Ζ.: Η μετάνοια για το Γέροντα ήταν το να γνωρίζει ο άνθρωπος την προαιώνιο ιδέα που είχε ο Θεός γι' αυτόν.
Δηλαδή, πώς ο Θεός συνέλαβε τον άνθρωπο προ καταβολής κόσμου και ποια είναι η εκπλήρωση του, ποιος είναι ο σκοπός του. Όταν καταλάβει ο άνθρωπος το προαιώνιο σχέδιο του Θεού γι' αυτόν, θα κάνει το παν για να το εκπληρώσει και να συμμορφωθεί προς αυτό.
Κ.Ι.: Είναι πάρα πολύ ωραίο αυτό που μας είπατε. Είναι το όνομα το καινό το γεγραμμένο στη Βίβλο της Ζωής.
Αρχ.Ζ.: Πάντοτε ο Γέροντας είχε θεολογική σκέψη. Όλα είχανε πίσω μια θεωρία θεολογική. Δεν ήτανε απλώς πράξη.
Κ.Ι.: Βεβαίως. Και θυμάμαι την εμπειρία που είχαμε -την ελαχίστη που είχαμε μαζί του- κρατούσε τα πράγματα σ' ένα ύψος θεολογικό, πολύ δύσκολο ίσως για μερικούς, εκείνο το ύψος της θείας υποστάσεως και του προσώπου.
Πατέρα Ζαχαρία, θα ήθελα να σταθούμε για λίγο στο κεφάλαιο λόγος του Θεού. Αναφερθήκατε ήδη μερικώς. Αυτόν το λόγο του Θεού ο Γέροντας πώς τον μετέδιδε σε σας και πώς ήταν αυτό το βίωμα του λόγου του Θεού μέσα στη Μονή και γενικά, πώς ήθελε να το εκδηλώνει προς τους ανθρώπους;
Αρχ.Ζ.: Ο Γέροντας μας μάζευε μία φορά κάθε εβδομάδα. Τα τελευταία 4 χρόνια της ζωής του που αισθανόταν ότι κόντευε ο καιρός της αναχωρήσεως του από τον κόσμο, μας μάζευε κάθε Δευτέρα και μας μιλούσε για μία ώρα. Πριν δεν είχαμε τακτές συνάξεις, αλλά σαν διαβάζαμε στην τράπεζα την ώρα του φαγητού, σταματούσαμε την ανάγνωση και σχολίαζε εκείνα που αναγιγνώσκαμε και εύρισκε ευκαιρία από την ανάγνωση να μας πει όλα όσα ήθελε να μας πει. Ποτέ δεν προετοιμαζόταν. Πάντοτε προσευχόταν κι άνοιγε το στόμα του και ήλκυε Πνεύμα. Πολλές φορές, όταν μιλούσε στην τράπεζα, σε πολλούς από μας κοβόταν η όρεξη, γιατί ήταν τόσο γλυκύς ο λόγος του Θεού από το στόμα του, που η προσοχή μας ήταν αιχμαλωτισμένη στο λόγο που έρρεε από το στόμα του και ήταν κάτι το θαυμαστό. Πίστευε ο Γέροντας σ' αυτό που λέγει ο ευαγγελιστής Λουκάς, ότι όταν μας ζητήσουν απολογία δεν πρέπει να προμελετάμε.
Κ.Ι.: Το είπε ο ίδιος ο Κύριος.
Αρχ.Ζ.: Ναι. Εκείνος θα μας δώσει στόμα και σοφία όταν χρειάζεται. Το πίστευε πολύ ο Γέροντας, γι' αυτό και το εφάρμοζε. Έλεγε: «εάν προσευχόμαστε και η προσευχή μας βρίσκει την καρδιά μας, τότε η κάθε συνάντηση μεταξύ πνευματικού και υποτακτικού ή μεταξύ πνευματικών αδελφών μπορεί να είναι ένα πνευματικό γεγονός». Τι θέλει να πει με αυτό; ότι ο Θεός θα αποκαλύψει το θέλημα Του με αυτή την συνάντηση.
Κ.Ι.: Μάλιστα. Πολύ ωραίο, πάρα πολύ ωραίο.
Αρχ.Ζ.: Και πίστευε ο Γέροντας ότι ο λόγος του Θεού πρέπει να συλλαμβάνεται με την καρδιά του ανθρώπου, να κυοφορείται στην καρδιά του ανθρώπου και να αναγγέλεται στον συνάνθρωπο του ή στον αδελφό του, όταν έρθει η στιγμή της ανάγκης. Τότε πληροφορεί ο θείος λόγος με χάρη την καρδιά αυτού που ακούει. Με αυτόν τον τρόπο αναγεννιέται ο άνθρωπος που ακούει.
Κ.Ι.: Πατέρα Ζαχαρία, ο Γέροντας όταν διαβάζει κανείς τα κείμενα του βλέπει ότι πολλές έννοιες που υπάρχουν μέσα στη Γραφή, μέσα στα ίδια τα γραφικά κείμενα τις ερμηνεύει με τη θεοπνευστία. Έχεις την εντύπωση ότι αυτά τα βιβλία έχουν γραφτεί όχι από ανθρώπινο χέρι, αλλά από την παρουσία του Αγίου Πνεύματος. Προσωπικά τουλάχιστον, νιώθω δέος, μια θεία έκπληξη όταν διαβάζω τα κείμενα του Γέροντος, προπαντός στον τρόπο που αντιμετώπιζε κάποια χωρία της Γραφής. Συχνά έλεγα στον εαυτό μου: «μα γιατί εγώ δεν μπορούσα να το σκεφτώ έτσι;»
Αρχ.Ζ.: Ο λόγος του Θεού έχει μεγάλο βάθος. Όλοι συλλαμβάνουμε κατά το μέτρο της πίστεως και της ζωής που έχουμε κατά Θεόν. Ναι, ο Γέροντας πίστευε μάλιστα κάτι πολύ τολμηρό, το οποίο λέει στο βιβλίο του για τον άγιο Σιλουανό: «κι εάν όλες οι άγιες Γραφές χανόντουσαν, εξαφανίζοντο, μέσα στην Εκκλησία υπάρχει το βίωμα, υπάρχει η εμπειρία. Οι άγιοι της Εκκλησίας θα μπορούσαν να αποκαταστήσουν πλήρως τις άγιες Γραφές. Ίσως όχι με την ίδια μορφή αλλά τις ίδιες αλήθειες. Διότι ο άγιος άνθρωπος έχει δει το φως του άνω κόσμου, έχει αρπαγεί στον άνω κόσμο και έχει δει, έστω και σε κλάσματα δευτερολέπτου, εκείνο το φως. Εκείνος ο άνθρωπος τότε γίνεται φορέας του λόγου του Θεού και νιώθει το λόγο του Θεού ως συγγενικό λόγο. Νιώθει το λόγο του Θεού ως οικείο. Αυτός ο λόγος εκπορεύεται από εκείνη τη ζωή στην οποία έχει αρπαγεί, στην οποία έχει μετατεθεί όλη του η ύπαρξη.
Κ.Ι.: Άλλωστε ο αιώνιος λόγος (η αλήθεια) είναι πάντοτε παρών.
Αρχ.Ζ.: Είναι ο Χριστός.
Κ.Ι.: Είναι όντως ο Χριστός. Επομένως, εμείς πηγαίνουμε προς το λόγο του Θεού και συχνά έρχεται και ο λόγος προς ημάς, νοουμένου
ότι προσφέρουμε το κατάλληλο δοχείο. Και ο Γέροντας ήταν ένα τέτοιο δοχείο της χάριτος και του λόγου του Θεού.
Αρχ.Ζ.: Είναι μεγάλο το θέμα του λόγου του Θεού. Ο Γέροντας πολλές φορές θεωρούσε σαν πνευματικό γεγονός το να ηχήσει ένα λόγο του Θεού μέσα στην καρδιά του ανθρώπου.
Κ.Ι.: Βεβαίως.
Αρχ.Ζ.: Αυτή είναι η συνάντηση με το ζώντα Θεό, με το ζώντα Λόγο και Υιό του Θεού. Έλεγε, ότι αυτό είναι ένα γεγονός το οποίο δεν μπορεί να περιγραφεί με λόγια. Είναι ένα πραγματικό γεγονός. Όλοι οι προφήτες είχανε αυτήν την εμπειρία. Όταν ερχόντουσαν να μιλήσουν στους συγχρόνους τους, επειδή έπρεπε να εκφράσουν ένα γεγονός, το οποίο δεν εκφράζεται με ανθρώπινα λόγια, φαινόταν μειωμένο μπροστά στα μάτια των συγχρόνων τους. Ενώ ήταν γεγονός που γνώριζαν όλοι οι Ουρανοί, τόσο μεγάλο γεγονός. Γι' αυτό και η εμπειρία των προφητών, μπροστά στα μάτια των συγχρόνων τους, φαινόταν μειωμένη. Ακόμα και ο ίδιος ο Κύριος αναγκάστηκε να πει στους Εβραίους ότι «ό Πατήρ μου μείζων μού εστί». Όχι γιατί ήτανε μείζων ο Πατήρ Του, ήτανε ίσος με τον Πατέρα, αλλά εκείνη τη στιγμή αυτό μπορούσαν να καταλάβουν κι αυτό τους είπε.
Κ.Ι.: Πατέρα Ζαχαρία, σε αυτές τις συνάξεις που είχατε με το Γέροντα, μας δώσατε ήδη μια εικόνα του πως ο Γέροντας σας έλεγε κάποιες αλήθειες από το Χριστό, από τα άνω. Έχετε στη μνήμη σας κάποιες απ' αυτές τις ωραίες κουβέντες του Γέροντα;
Αρχ.Ζ.: Ο Γέροντας σε αυτές τις συνάξεις προσπαθούσε να δώσει μια θεωρία της πνευματικής ζωής, προπαντός για τους αρχαρίους (είχαμε μερικούς δοκίμους που ήρθανε όλοι μαζί και έκανε αυτές τις συνάξεις για να καταρτιστούνε οι δόκιμοι). Μιλούσε περισσότερο για τα πάθη, για τον καθαρισμό από τα πάθη, τις αμαρτίες, πώς ο άνθρωπος, δηλαδή «να ζήσει κάθε ημέραν αναμάρτητον», όπως έλεγε. Όπως λέμε στις προσευχές: «καταξίωσον Κύριε, εν τη ήμερα ταύτη άναμαρτήτους φυλαχθήναι ημάς». Ο αγώνας αυτός είναι συνεχής. Αν έχουμε σωστή θεωρία και φυλαχτούμε από την αμαρτία τότε νικήσαμε το θάνατο.
Κ.Ι.: Άλλωστε τα οψώνια της αμαρτίας θάνατος. Όμως ο πατήρ Σωφρόνιος είχε πάντοτε την ανάγκη να ανεβάζει τους ανθρώπους στα ύψη στα οποία ζούσε ο ίδιος. Και βλέπω και από το βιβλίο το οποίο κυκλοφορήσατε με τη ζώσα διδασκαλία του Γέροντος την τρομακτική του ανάγκη, την υπαρξιακή ανάγκη, να σηκώσει τον άνθρωπο απ' αυτό το βάρος, από τη χονδρότητα της ύλης. Ήθελε να τον κάνει ει δυνατόν επίγειον άγγελο.
Αρχ.Ζ.: Αυτό όμως δεν γίνεται με λόγια. Ο Γέροντας σήκωνε όλους μας με τη δύναμη της προσευχής του. Αυτή είναι η προσευχή των αγίων. Επειδή οι άγιοι έχουν μέσα στην καρδιά τους όλον τον Αδάμ και προσεύχονται συνέχεια για όλο τον κόσμο και όταν του μιλάνε, ο κόσμος, αισθάνεται και αναγνωρίζει τους φίλους του Θεού, τους αγίους. Γι' αυτό, πολλές φορές, βλέπουμε με τρόπο πολύ εκπληκτικό να ευλαβούνται μερικοί άνθρωποι και να τιμώνται ως άγιοι, γιατί ο κόσμος έρχεται, αισθάνεται τη δύναμη της προσευχής που αυτοί οι άγιοι προσέφεραν στο Θεό υπέρ όλου του κόσμου. Είναι αυτό που ανεβάζει τους ανθρώπους κι εμείς οι απλοί άνθρωποι, αν προσευχόμαστε ο ένας για τον άλλο, η κάθε συνάντηση που θα έχουμε μεταξύ μας θα μας ανεβάζει σε ανώτερο επίπεδο ζωής.
Κ.Ι.: Νοουμένου ότι είναι ο Χριστός ανάμεσα μας.
Αρχ.Ζ.: Ακριβώς.
Κ.Ι.: Και κοινωνούμε όλοι από το ίδιο Ποτήριον.
Αρχ.Ζ.: Συναντιόμαστε στο Όνομα Του και με την επίκληση του Ονόματος Του.
Κ.Ι.: Πατέρα Ζαχαρία, δύο λόγια ακόμη για το Γέροντα. Πόσο σας λείπει ο Γέροντας ύστερα από την εκδημία του;
Αρχ.Ζ.: Να σας πω. Δεν μας λείπει καθόλου.
Κ.Ι.: Αυτό ήθελα ν' ακούσω.
Αρχ.Ζ.: Έχουμε τον τάφο του εκεί στο μοναστήρι και η παρουσία του είναι ζωντανή. Επίσης και ο λόγος του είναι ζωντανός. Μας έχει μιλήσει από το Α έως Ω. Μας έχει μεταδώσει όλη τη γνώση που είχε για το Χριστό που είναι και το Α και το Ω.
Κ.Ι.: Ευχαριστώ όλως ιδιαιτέρως πατέρα Ζαχαρία γι' αυτήν την αναφορά στο μεγάλο Γέροντα Σωφρόνιο. Το θεωρώ ως μεγάλη ευλογία να σας έχουμε μαζί μας και να μας μιλάτε για τα στόματα αυτά του Θεού, για τους ακατάβλητους αγωνιστές της κατά Χριστόν ζωής, τα πρότυπα της Εκκλησίας μας, τα οποία, τόση μεγάλη ανάγκη έχει ο σημερινός κόσμος. Εύχομαι τα βιβλία του Γέροντος να είναι άρτος επιούσιος για τους πιστούς. Έχω προσέξει στα διάφορα ταξίδια μου στο εξωτερικό ότι το Γέροντα τον διαβάζουν και πολλοί ξένοι. Αυτό αποτελεί χαρμόσυνο είδηση για το σύνολο της Εκκλησίας.
Συνομιλητής: Ι Ιερομόναχος Παύλος,
Αρχιμανδρίτης του Οικουμενικού Θρόνου
διδάκτωρ της θεολογίας, συγγραφέας (κατά κόσμον Βενέδικτος Εγγλεζάκης)
Κ.Ι.: Πατέρα Παύλο1, ανήκετε στην αδελφότητα της ιεράς Μονής του Τιμίου Προδρόμου, στο Έσσεξ της Βρεττανίας. Ποια θα ήταν, τα ελάχιστα έστω, που θα μπορούσατε να μας πείτε για το Γέροντα Σωφρόνιο; Εύκολα γίνεται αντιληπτό ότι ελάχιστα μπορούν να ειπωθούν για το μεγάλο αυτό Γέροντα των ημερών μας, ώστε να μην προσκρούσουμε στη μεγάλη ταπείνωση του και να τον στενοχωρήσουμε. Γι' αυτό, μοιραία, θα περιοριστούμε στο συγγραφικό κυρίως έργο του.
Αρχ.Π.: Παλιός αγιορείτης ο Γέρων Σωφρόνιος Σαχάρωφ, Ρώσ-σος2, πνευματικός διαφόρων Μονών του Αγίου Όρους, λόγω σοβαρότατων προβλημάτων υγείας πήγε αργότερα στην Ευρώπη και, τελικά, κατέληξε στη Βρεττανία, όπου ίδρυσε την Ιερά Μονή του Τιμίου Προδρόμου. Η Μονή βρίσκεται στο Έσσεξ, είναι πατριαρχική και σταυροπηγιακή Μονή και υπάγεται στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Πρόκειται για μια πολυεθνική Μονή θα έλεγα, στην οποία ασκούνται πατέρες από διάφορες εθνικότητες. Ο Γέρων Σωφρόνιος είναι ο κτίτωρ και ο προηγούμενος της Μονής.
Ο Γέρων Σωφρόνιος, ο οποίος είναι ο γηραιότερος πνευματικός της Ορθόδοξης Εκκλησίας, υπήρξε μαθητής του αγίου Σιλουανού για δέκα χρόνια και είναι ο συγγραφέας του πασίγνωστου και πολυμεταφρασμένου βιβλίου Ο Γέροντας Σιλουανός.
Είναι ίσως ο γνωστότερος στο δυτικό κόσμο Ορθόδοξος συγγραφέας. Τα βιβλία του είναι όλα Ορθόδοξης πνευματικότητας και έχουν μεταφραστεί σε κάπου δεκαέξι γλώσσες" όχι δε μόνο ευρωπαϊκές αλλά και άλλες γλώσσες, όπως η ιαπωνική, η κορεατική και άλλες παρόμοιες, γεγονός πολύ σπάνιο για Ορθόδοξους συγγραφείς.
Ένα κλασσικό βιβλίο, για την Αγγλία κυρίως και τη Γαλλία, είναι το βιβλίο του Ηis life is mine, δηλαδή, η ζωή του Χριστού είναι η δική μου ζωή. Με τον τίτλο Η ζωή Τον ζωή μου μεταφράστηκε στα ελληνικά. Πρόκειται για ένα βιβλίο, που προσπαθεί να διδάξει το δυτικό κυρίως άνθρωπο πώς να προσεύχεται και του παρουσιάζει, σε συντομία, τον τρόπο με τον οποίο βίωσαν την προσευχή οι Ορθόδοξοι στην Ανατολή από αιώνες τώρα. Το βιβλίο αυτό γνώρισε τεράστια εκδοτική επιτυχία μεταξύ των Γάλλων και Αγγλων ετεροδόξων, καθώς και στην Αμερική επίσης, ακριβώς διότι προσφέρει αυτό, που λείπει σήμερα από τη Δύση' τη γνώση της τέχνης αυτής των τεχνών, της προσευχής.
Το τελευταίο μεγάλο βιβλίο του Γέροντος Σωφρονίου, το οποίο θεωρήθηκε από τους κριτικούς επίσης κλασσικό έργο της Ορθόδοξης πνευματικότητας, είναι μια πνευματική αυτοβιογραφία του με τίτλο Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστί, στο οποίο περιγράφει, όχι τα εξωτερικά γεγονότα της πολύ μακράς ζωής του, αλλά την πνευματική του εμπειρία. Πώς μέσα από τη μετάνοια έφτασε να εγκαταλείψει το Παρίσι, όπου στις αρχές του αιώνα μας ήταν ένας από τους μεγάλους Ρώσσους ζωγράφους του Παρισιού, όπου εξέθετε έργα του στις μεγαλύτερες γκαλερί και να φύγει για το Άγιον Όρος, όπου έμεινε δέκα χρόνια στη ρωσσική Μονή του Αγίου Παντελεήμονος ως υποτακτικός του αγίου Σιλουανού και μετά, για άλλα δέκα χρόνια, στα Καρούλια ως σπηλαιώτης ερημίτης. Σ' αυτό, λοιπόν, το βιβλίο, περιγράφει πώς μέσα από την μετάνοια μπόρεσε ο ίδιος -άρα μπορεί και ο κάθε άνθρωπος-να φτάσει στη γνώση του Θεού.
Μου είναι δύσκολο να επαινώ τον ιδρυτή της Μονής, στην οποία ανήκω, διότι, άλλωστε, αυτό δεν σημαίνει και τίποτε" ποιος είμαι εγώ, για να μιλήσω για εκείνον;
Ο πατήρ Σωφρόνιος θεωρείται από το Άγιον Όρος, που είναι το ιδεωδέστερο κριτήριο, ως, αν όχι ο μεγαλύτερος Γέροντας, που ζει σήμερα στην Ορθοδοξία, πάντως ένας από τους τρεις μεγαλύτερους εν ζωή.
Πού βρίσκεται η αξία αυτών των ανθρώπων; Είναι οι άνθρωποι εκείνοι, οι οποίοι αποδεικνύουν, ότι ο Χριστιανισμός είναι αληθινός και ότι μπορεί να βιωθεί. Είναι ανάγκη να το δούμε αυτό, όσοι πιστεύουμε, διότι συνήθως βλέπουμε ότι δυσκολεύονται οι γύρω μας κι εμείς οι ίδιοι, να βιώσουμε το Χριστιανισμό. Και σε στιγμές αγωνίας ή μεγάλου αγώνα διερωτάται ο άνθρωπος; «Είναι δυνατό να εφαρμοστούν τα λόγια του Χριστού;»
Αυτοί λοπόν, οι άνθρωποι, όπως ο πατήρ Σωφρόνιος, ο πατήρ Πορφύριος και οι άλλοι που ανέφερα, μας αποδεικνύουν πέραν πάσης αμφιβολίας ότι είναι βιώσιμο το Ευαγγέλιο και ότι, αφού εκείνοι το πέτυχαν αυτό, όλοι μπορούμε να το επιτύχουμε, όλοι είμαστε ικανοί να το επιτύχουμε.
Τί ζητεί ο άνθρωπος από την Εκκλησία; Εγώ εργάστηκα για χρόνια, και στην Κύπρο και αλλού, μέσα στην Εκκλησία. Ο άνθρωπος
δεν ζητεί πλέον τόσο πολύ τη φιλανθρωπία ή τις άλλες μορφές βοήθειας που η Εκκλησία προσέφερε στους ανθρώπους στη διάρκεια του Μεσαίωνα ή της Τουρκοκρατίας.
Αυτό που αναζητεί ο σημερινός άνθρωπος είναι η πνευματικότητα" πώς να προσευχηθεί, πώς να επικοινωνήσει με το Θεό, απάντηση στο ερώτημα του αν υπάρχει Θεός, πώς υπάρχει, αν κανείς φαίνεται να έχει βιώσει τα λόγια Του, αν τον γνωρίζει προσωπικά, άμεσα. Γι' αυτό η μαρτυρία των μεγάλων αυτών Γερόντων είναι αναντικατάστατη, διότι ουδείς λόγος μπορεί ν' αντικαταστήσει μια ζωή.
1. Ο αρχιμανδρίτης Παύλος εξεδήμησε προς Κύριον στις 13.11.1992, σε ηλικία 45 ετών. Η συνομιλία αυτή ηχογραφήθηκε λίγο καιρό πριν από την κοίμηση του.
2. Ο αρχιμανδρίτης Σωφρόνιος (Σαχάρωφ) γεννήθηκε, όπως διαβάζουμε στα βιογραφικά του, το 1896 στη Μόσχα. Σπούδασε στην Κρατική Σχολή Καλών Τεχνών της Μόσχας κι επιδόθηκε στη ζωγραφική. Μετά από μικρή περίοδο σπουδών στο Θεολογικό Ινστιτούτο του Αγίου Σεργίου στο Παρίσι, αναχώρησε, το 1925, για το Άγιον Όρος κι εγκαταβίωσε στην ιερά Μονή του Αγίου Παντελεήμονος. Εκεί γνωρίστηκε και συνδέθηκε στενά με τον άγιο Σιλουα-νό, πλησίον του οποίου έμεινε μέχρι την τελευτή του. Ακολούθως, αφού έλαβε την ευλογία του Ηγουμένου και των Γερόντων της Μονής, αποσύρθηκε στην έρημο του Αγίου Όρους, όπου διακονούσε ως πνευματικός των ιερών Μονών Αγίου Παύλου, Οσίου Γρηγορίου, Οσίου Σίμωνος Πέτρας και Οσίου Ξενοφώντος, καθώς και πολλών άλλων κελλιών και ασκητών. Το 1948 εξέδωσε στη Γαλλία τα χειρόγραφα, τα οποία του είχε παραδώσει ο άγιος Σιλουανός, επισυνάπτοντας εκτενή ανάλυση της διδασκαλίας, καθώς και μερικά βιογραφικά στοιχεία του αγίου. Από το 1959 εγκαταβίωσε στην ιερά πατριαρχική και σταυροπηγιακή Μονή του Τιμίου Προδρόμου στο Έσσεξ της Αγγλίας, της οποίας υπήρξε ιδρυτής, κτίτωρ και πνευματικός πατέρας. Εξεδήμησε προς Κύριον το 1993.
Συνομιλητής: Γιώργος Δημητρίου
Κ.Ι.: Η Ορθοδοξία γνώρισε στη διάρκεια των αιώνων πολύ σημαντικές μορφές, άγιες μορφές. Γέροντες, όπως και ομολογητές της πίστεως, οσίους, μάρτυρες και άλλες εκπληκτικά άγιες μορφές οι οποίες ανεβάζουν το Ορθόδοξο ήθος και το Ορθόδοξο πνεύμα στον ουρανό. Η μορφή του Γέροντος Σωφρονίου στάθηκε μοναδική, όπως και του Γέροντος Πορφυρίου. Έχουμε την αγαθή τύχη να έχουμε μαζί μας σήμερα, ένα συμπατριώτη μας, τον κύριο Γιώργο Δημητρίου, ο οποίος θα μας δώσει τη μαρτυρία του για το Γέροντα Σωφρόνιο (στάρετς), ο οποίος με τα βιβλία του και με τις εκλάμψεις του Αγίου Πνεύματος έχει δώσει την Ορθόδοξη κατάθεση του Θεού στο σημερινό κόσμο της Δύσεως. Τα βιβλία του έχουν βοηθήσει πολλούς Δυτικούς στο να έρθουν κοντά στην Ορθοδοξία, την Μία, Αγία, Καθολική και Αποστολική Εκκλησία.
Γ.Δ.: Το Γέροντα Σωφρόνιο τον γνώρισα, γιατί ο πνευματικός μου πατέρας, ο πατήρ Χερουβείμ, ηγούμενος και ιδρυτής της Μονής του Παρακλήτου στον Ωρωπό της Αττικής, ήτανε παλιός του φίλος. Ζούσανε μαζί όταν ο πατήρ Σωφρόνιος απεσύρθη από τη μονή του Αγίου Παντελεήμονα και ζούσε στην έρημο, όπου διακονούσε ως πνευματικός των ασκητών της ερήμου. Επειδή ταξίδευα τακτικά στο Λονδίνο, ο μακαριστός Γέρων Χερουβείμ μου είπε: «Κύριε Δημητρίου, δεν πας να πάρεις και την ευχή του πατρός Σωφρονίου και να τον γνωρίσεις;». Τότε είχα διαβάσει το βιβλίο του Ο Γέρων Σιλουανός, που είχε μεταφραστεί στα Ελληνικά. Πήγα στο Έσσεξ, αφού είχα τηλεφωνηθεί μαζί του και με δέχθηκε σε ένα πολύ σεμνό και απλό γραφείο. Ο τοίχος του γραφείου αυτού ήταν ζωγραφισμένος από τον πατέρα Σωφρόνιο, ο οποίος ήταν και άριστος ζωγράφος.
Κ.Ι.: Βέβαια. Ξεκίνησε ως ζωγράφος στη Γαλλία.
Γ.Δ.: Κάθησα κοντά του για μία ώρα. Κι επειδή πήγαινα σταλμένος από πνευματικό του αδελφό ξανοίχτηκα μαζί του. Μου μίλησε αρκετά και οικοδομήθηκα πάρα πολύ. Είχα την τύχη να τον ξαναδώ πριν μερικά χρόνια. Πήγα πάλι με ένα φίλο μου, ο οποίος ήτανε κι αυτός από τα πνευματικά τέκνα του πατρός Πορφυρίου. Πήγαμε στο Έσσεξ. Τότε θυμήθηκα μια ιστορία που μου έλεγε ο πατήρ Χερουβείμ γι' αυτόν τον άγιο άνθρωπο, ο οποίος φωτίστηκε από το Άγιο Πνεύμα. Τα έργα του, όποιος τα διαβάσει καταλαβαίνει ότι είναι γεμάτα αποκάλυψη.
Κ.Ι.: Φως. Διανοίγουν το νου.
Γ.Δ.: Αισθάνεται ο άνθρωπος που τα διαβάζει ότι δεν προέρχονται τα γραφόμενα από άνθρωπο.
Κ.Ι.: Θυμίζουν εκείνο που έγινε στην Καινή Διαθήκη με το Χριστό και τους μαθητές Του. «Διήνοιξε αυτών τόν νουν τοϋ συνιέναι τάς Γραφάς». Όταν διαβάζω τα βιβλία του Γέροντος Σωφρονίου μου συμβαίνει αυτό το πράγμα. Φωτίζει τη Γραφή με τέτοιο τρόπο που λες, εδώ ομιλεί το Άγιο Πνεύμα.
Γ.Δ.: Αισθάνεσαι ότι είναι κάτι διαφορετικό από το κοινό γράψιμο.
Κ.Ι.: Οπωσδήποτε.
Γ.Δ.: Εκεί, λοιπόν, θυμήθηκα τι μου έλεγε ο μακαριστός Χερουβείμ. Κάτι που ήξερε και δεν ήθελε ν' αποκαλυφθεί προτού πεθάνει ο ίδιος ο Χερουβείμ.
Κ.Ι.: Δηλαδή;
Γ.Δ.: Αυτό που μου είχε αποκαλύψει ο πατήρ Χερουβείμ ήταν ότι ο πατήρ Σωφρόνιος προσευχόταν με το «Πάτερ ημών». Στεκόταν κι έβλεπε την ανατολή, ξεκινώντας από το βράδυ και σηκώνοντας τα χέρια του στον ουρανό. Έλεγε τόσο αργά την κάθε λέξη, ώστε να συνειδητοποιεί την κάθε σχέση του με τον Πατέρα. Συνέχιζε την προσευχή μέχρι να τελειώσει το «Πάτερ ημών» την ώρα που ανέτελλε ο ήλιος το πρωί. Από το βράδυ μέχρι το πρωί. Έμενε σε μία στάση προσευχής ακίνητος μέχρι πρωίας.
Κ.Ι.: Με τα χέρια υψωμένα;
Γ.Δ.: Με τα χέρια υψωμένα στον ουρανό. Τα κατέβαζε το πρωί.
Κ.Ι.: Μοναδικό.
Γ.Δ.: Ήταν πολύ συγκινητικό. Μου είπε και μία ιστορία του, την οποία ιστορία είπα στο Γέροντα, στη δεύτερη μου επίσκεψη, όταν του πήρα και τα χαιρετίσματα από το Γέροντα Πορφύριο. Του είπα: «Γέροντα, άκουσα μια ιστορία για σας. Ότι χαρίσατε όλα τα υπάρχοντα σας και το μόνο που σας έμεινε να χαρίσετε ήταν μία τρύπια φανέλα. Όταν τη χαρίσατε κι αυτήν τη φανέλα, τη χαρίσατε σε έναν οδοιπόρο, ένα ζητιάνο οδοιπόρο του Αγίου Όρους». «Ναι, ρε αδελφέ, σωστά σου τα είπε ο μακαριστός Γέροντας. Κάτι δεν σου είπε». Και μου λέει: «Και αυτός το πρωί την πέταξε και την ξαναβρήκα, γιατί, ντρεπόταν να φορέσει τη φανέλα αυτή». Ήταν τόση η απλότητα του Γέροντα και η σοφία του. Γνώριζα ότι ευρισκόταν σε πνευματική επαφή με τον πατέρα Πορφύριο. Συναντιότουσαν πνευματικά στην προσευχή, χωρίς να επισκεφθεί ο ένας τον άλλο. Πάντοτε ένωναν τις δυνάμεις τους για να βοηθήσουν τον άνθρωπο.
Κ.Ι.: Πώς το ξέρουμε ότι συμπροσεύχονταν και συναντιόντουσαν στις προσευχές τους; Αυτό είναι ορθολογιστικό που σας ρωτώ κ. Δημητρίου. Είναι ο ρόλος μου.
Γ.Δ.: Σωστό. Είχαν αλληλοπροσκληθεί για να επισκεφθεί ο ένας τον άλλο. Φαίνεται, ότι είχαν πολλά πράγματα να πούνε μεταξύ τους. Αλλά, στον πνευματικό χώρο όπου οι άγιοι άνθρωποι δεν περιορίζονται ούτε από τον τόπο, ούτε από το χρόνο και λειτουργούν οι πνευματικοί νόμοι, οι άνθρωποι αυτοί διά Πνεύματος Αγίου είχαν επαφή στην προσευχή τους. Γνωρίζανε, και γινόντουσαν ο ένας κοινωνός των προβλημάτων του άλλου κι αυτό χωρίς να μεσολαβήσει τρίτο πρόσωπο ή άλλος τρόπος επικοινωνίας.
Κ.Ι.: Προσωπικά είχα την ευκαιρία να γνωρίσω για μία φορά τον πατέρα Σωφρόνιο. Διαρκώς ήθελε τη συζήτηση να βρίσκεται στα υψηλά, στη θεολογία του προσώπου. Δεν θα ξεχάσω κάτι που μας είπε για τον άγιο Σιλουανό. Δεν προσευχόταν μόνο για τους ζώντες αλλά και για τους κεκοιμημένους, για το σύνολο του ανθρωπίνου γένους. Ήθελε να σωθεί ο Αδάμ παγγενής. Η αίσθηση που μου άφησε ο πατήρ Σωφρόνιος είναι εκείνο που λέει ο Χριστός για τα παιδιά: «αυτών γάρ εστί ή βασιλεία των ουρανών». Μολονότι βρισκόταν στα 96 του χρόνια ένιωθες ότι είχες να κάνεις με ένα νήπιο του Θεού, με ένα παιδί. Στις 1-2 ώρες που μείναμε μαζί, κρατούσα τα χέρια του, όπως κρατάς τα χέρια ενός μικρού παιδιού. Είχα την ανάγκη να τον αγκαλιάσω και να τον ασπασθώ όπως αγκαλιάζει κανείς το μωρό του ή το εγγονάκι του. Είχα την αίσθηση ότι πρόκειται περί παιδιού της Βασιλείας.
Συνομιλητής: Γεώργιος Γαλίτης,
Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών
Κ.Ι.: Θεωρώ ως μια από τις σημαντικότερες, από πνευματικής σκοπιάς, ημέρες της ζωής μου την ημέρα, που συνάντησα στο Έσσεξ της Αγγλίας το μεγάλο Γέροντα του αιώνα μας αρχιμανδρίτη Σωφρόνιο.
Γ.Γ.: Ο Γέρων Σωφρόνιος ήταν πολύ ακμαίος ψυχικά. Κι όποιος βρέθηκε μαζί του, είχε την ίδια αίσθηση για την αγιότητα του, που είχε και για το Γέροντα Πορφύριο.
Εδώ δεν έχουμε την περίπτωση του απλοϊκού αγίου, αλλά του λογίου αγίου. Ο άγιος Σπυρίδων ήταν ο απλοϊκός άγιος, ενώ ο Μέγας Βασίλειος ήταν ο λόγιος άγιος. Μέσα στην Εκκλησία έχουμε την ποικιλία των χαρισμάτων του Αγίου Πνεύματος, όπως έχουμε την ποικιλία των δοχείων του Αγίου Πνεύματος.
Ο Γέρων Σωφρόνιος ήταν βαθύς θεολόγος και συγγραφέας. Κι είχα τη μεγάλη ευλογία να τον γνωρίσω για είκοσι πέντε ολόκληρα χρόνια. Τα συγγράμματα του είναι βαθύτατα και πολύ σημαντικά, τόσο από θεολογικής, επιστημονικής, ας το πω έτσι πλευράς, όσο και κυρίως, από πλευράς εμπειριών και εκφράσεως του φρονήματος της Εκκλησίας.
Ο Γέρων Σωφρόνιος ήταν από τους ανθρώπους, που έχουν εμπειρίες και πάσχουν τα θεία. Αυτοί οι άνθρωποι συνήθως δεν γράφουν τις εμπειρίες τους τις πνευματικές, τις εμπειρίες της θεώσεως. Ο πρώτος, που τόλμησε να γράψει αυτές τις εμπειρίες του καθαρά, ήταν ο άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος1. Πολύ σπάνια, όμως, έχουμε ανθρώπους, που να γράφουν αμέσως τις εμπειρίες τους. Μπορεί να τις περιγράφουν, ότι δήθεν ανήκουν σε κάποιο άλλο άνθρωπο, αλλά και πάλι με πολλή-φειδώ.
Στο τελευταίο του βιβλίο, το τιτλοφορούμενο Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστί και που είναι το κύκνειο του άσμα, μεταξύ των άλλων πνευματικών δωρεών, που δίνει ο Γέρων Σωφρόνιος στους Ορθοδόξους, γράφει και τέτοιες εμπειρίες του.
Κ.Ι.: Είναι, όντως, πολύ εξομολογητικός στο βιβλίο του αυτό.
Γ.Γ.: Το βιβλίο αυτό είναι ένας καθρέφτης της ψυχής του.
Θυμάμαι κάποτε, κάνοντας περιπάτους στο μοναστήρι του στο Έσσεξ -μέχρι πριν από μερικά χρόνια ο Γέρων Σωφρόνιος, παρά τις πολλές δεκαετίες των ετών που είχε στην πλάτη του, μπορούσε και περπατούσε άνετα- του είπα:
-Γέροντα, εσείς έχετε κάνει τόσα χρόνια αναχωρητής και άλλα τόσα χρόνια πνευματικός των ασκητών του Αγίου Όρους. Έχετε γράψει για το άκτιστο φως, για τις πνευματικές αυτές εμπειρίες. Έχετε συναντήσει ανθρώπους, οι οποίοι έχουν γνωρίσει, έχουν δει αυτό το άκτιστο φως;
Η απάντηση του ήταν:
-Επτά ανθρώπους.
Τον ρώτησα στη συνέχεια, αν οι άνθρωποι εκείνοι γνώριζαν τι είναι το άκτιστο φως. Μου απάντησε ότι μόνο δύο γνώριζαν. Και μου εξήγησε:
-Υπήρχαν πολλοί, που γνώριζαν τι είναι το άκτιστο φως, τι είναι αυτές οι εμπειρίες της θέωσης κι έρχονταν και μου έλεγαν: «Είχα αυτή κι αυτή την αίσθηση, είχα αυτή την εμπειρία. Μήπως είναι το άκτιστο φως;» «Όχι», τους έλεγα. Άλλοι, όμως, απλοϊκοί άνθρωποι έρχονταν και μου έλεγαν: «Μου συνέβη αυτή η συγκλονιστική εμπειρία. Τι πράγμα ήταν αυτό;» Τους εξηγούσα τότε τι ήταν.
Μπορούμε, επομένως, να καταλάβουμε ότι, για να μπορέσει ο θείος αυτός άνθρωπος να τα ξεχωρίσει, θα πρέπει να ήταν ο ένας από τους δύο ανθρώπους, που μου είπε πως γνώριζαν ότι επρόκειτο περί του ακτίστου φωτός. Πρέπει ο ίδιος να τα είχε βιώσει, για να μπορούσε να κρίνει.
Ο Γέρων Σωφρόνιος, υπήρξε πράγματι, ο θεολόγος της εποχής μας. Δεν έχουν πολλοί άγιοι τον τίτλο του θεολόγου. Είναι ο άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος, ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, ο άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος. Δεν είναι απαραίτητο, φυσικά, να είναι κάποιος Θεολόγος -με την έννοια που το λέμε εδώ, είναι θεολόγοι, διότι, όπως λέγει ο όσιος Νείλος, «εί αληθώς προσεύχει, θεολόγος ει καί ει θεολόγος ει, προσεύχει αληθώς». Διότι οι άνθρωποι αυτοί με τη νοερά προσευχή, με την αδιάλειπτη προσευχή, είναι, κατά συνέπεια, οι άνθρωποι της θεολογίας, αλλά και της θεογνωσίας.
Κ.Ι.: Αυτός άλλωστε δεν είναι ο στόχος κάθε ανθρώπου; Να γνωρίσει τα μυστήρια της θεότητος;
Γ.Γ.: Να μας αποκαλύψει ο Θεός τα μυστήρια. Διότι μόνοι μας, χωρίς τη χάρη του Θεού, δεν κάνουμε τίποτε. Ο Απόστολος Παύλος λέει στην προς Φιλιππησίους επιστολή του: «...διώκω δέ ει καί καταλάβω, έφ ώ καί κατελήφθην ύπό του Χριστού Ίησοΰ».
Είχα ένα φοιτητή κάποτε, ο οποίος στο σημείο εκείνο, που έγραφε «θρήσκευμα» έγραφε άθεος. Το κουβέντιασα μαζί του και μου είπε: «Γράφτηκα στη θεολογική σχολή, για να βρω το Θεό. Αφού, όμως, δεν τον έχω βρει ακόμη, δηλώνω άθεος». Του είπα τότε: «Το ότι κυνηγάς να βρεις το Θεό, σημαίνει ότι ο Θεός σε κυνηγά». «Τό έλεος σου, Κύριε, καταδιώξει με πάσας τάς ημέρας της ζωής μου». Νομίζουμε ότι κυνηγούμε το Θεό, ενώ είναι ο Θεός που μας κυνηγά. Και πρέπει ν' αφήνουμε τον εαυτό μας να συλληφθεί από το Θεό.
Κ.Ι.: Είναι ωραίες αυτές οι παρενθέσεις, κύριε Γαλίτη, διότι μας βοηθούν να καταλάβουμε καλύτερα αυτά, για τα οποία μιλούμε.
Επανερχόμενος στο Γέροντα Σωφρόνιο θα έλεγα αυτό, που πολλές φορές έχω πει, διότι το θεωρώ ως μία από τις σημαντικότερες και συγκινητικότερες εμπειρίες μου. Στη διάρκεια της μιάμιση περίπου ώρας, που πέρασα με το Γέροντα Σωφρόνιο του Έσσεξ το 1991, κρατούσαμε συνεχώς ο ένας τα χέρια του άλλου κι είχα την επιθυμία να τον αγκαλιάσω και να τον φιλήσω, όπως ακριβώς αγκαλιάζουμε και φιλούμε ένα μικρό παιδάκι.
Γ.Γ.: Αυτό, ακριβώς, που είπατε για τα χέρια, και μ' εμένα πολλές φορές έχει συμβεί.
Συμπερασματικά θα έλεγα ότι οι σύγχρονοι άγιοι, όπως και οι άγιοι διαχρονικώς, είναι άνθρωποι σαν κι εμάς. Ένας άνθρωπος, που δεν έχει την εμπειρία των αγίων, μπορεί να τους φαντάζεται κατσούφηδες, καταθλιπτικούς, απόμακρους. Όχι, δεν είναι τίποτε απ' όλα αυτά. Οι άγιοι είναι κεχαριτωμενοι και η αναστροφή μαζί τους σου δίνει την αίσθηση της ηρεμίας, της χαράς, της πληρότητας.
Θυμάστε, μετά την πορεία τους προς Εμμαούς ύστερα από την Ανάσταση οι μαθητές του Χριστού, όταν Εκείνος έγινε άφαντος και κουβέντιαζαν, έλεγαν ότι «ή καρδία ημών καιομένη ην εν ήμϊν». Αυτή είναι η αίσθηση της παρουσίας του Χριστού. Και μέσα απ' αυτούς τους αγίους Γέροντες αισθανόμαστε την παρουσία του Χριστού.
Κ.Ι.: Μια άλλη εμπειρία μου από εκείνη τη συνάντηση με το Γέροντα Σωφρόνιο είναι ότι, στη μιάμιση ώρα που μείναμε μαζί, επέμενε να κρατά τη συνομιλία μας στο υποστασιακό επίπεδο, δηλαδή εκείνο της θεολογίας του προσώπου. Κι ενώ ήσαν παρόντα άλλα τέσσερα πρόσωπα, με τα οποία πήγαμε εκεί και που δεν μπορούσαν να παρακολουθήσουν και να κατανοήσουν το θέμα της συζήτησης και υπέβαλλαν ερωτήματα για απλούστερα θέματα, ο Γέρων Σωφρόνιος δεν δεχόταν να κατεβάσει το επίπεδο της συζήτησης.
Γ.Γ.: Πραγματικά, αυτό διέκρινε το Γέροντα Σωφρόνιο και θα σας πω και γι' αυτό το θέμα κάποιες προσωπικές εμπειρίες μου.
Πολλές φορές πήγα στο μοναστήρι του Γέροντα, ευρισκόμενος
στην Αγγλία υπό την ιδιότητα μου ως μέλους της επιτροπής διαλόγου με τους Αγγλικανούς. Οι συνεδρίες αυτής της επιτροπής γίνονταν τον ένα χρόνο σε Ορθόδοξη χώρα και τον άλλο στην Αγγλία. Έτσι, τουλάχιστον κάθε δύο χρόνια, είχα την ευκαιρία να επισκέπτομαι το Γέροντα Σωφρόνιο, και πριν από την σύναξη με τους Αγγλικανούς και μετά.
Πάντοτε, λοιπόν, ήθελε να του λέω λεπτομέρειες για τα θεολογικά θέματα, τα οποία συνεζητούντο. Καλούσε μάλιστα όλους τους μοναχούς εκεί, για ν' ακούσουν και να μετάσχουν στη συζήτηση. Και έχει μείνει πολύ έντονη μέσα μου η ανάμνηση από το ύψος εκείνων των συζητήσεων, πόσο ψηλά ανέβαζε τη συζήτηση ο Γέροντας. Και με πόση χαρά κουβέντιαζε τα θεολογικά αυτά θέματα, τα οποία στην ουσία είναι τα μεγαλεία της βασιλείας του Θεού, διότι αυτή είναι η πραγματική θεολογία.
Κ.Ι.: Κύριε Γαλίτη, μιλούσατε μαζί του για τον άγιο Σιλουανό;
Γ.Γ.: Βεβαίως. Ο άγιος Σιλουανός ήταν πάντοτε το υπόδειγμα και το πρότυπο του και ο προστάτης άγιος του. Τα πάντα ήταν σ' αναφορά μ' αυτόν. Καταλάβαινες ότι, όπως εμείς δεν έχουμε ύπαρξη χωρίς το φυσικό, το βιολογικό πατέρα μας, στον οποίο οφείλουμε -όπως και στη μητέρα μας- τη φυσική ύπαρξη μας, έτσι κι ο Γέρων Σωφρόνιος ένιωθε ότι όφειλε την πνευματική του ύπαρξη στον άγιο Σιλουανό.
Κ.Ι.: Όπως γράφει στο βιβλίο του Ο Γέροντας Σιλουανός του Ά-θω, «κατά τα τελευταία έτη της ζωής του Γέροντα», δηλαδή του αγίου Σιλουανού, «από το 1931 μέχρι την τελευταία του ημέρα, 11/24 Σε-πτεμβρίου 1938, συνέβη να ήμαστε στο διάστημα αυτό ο πιο κοντινός του άνθρωπος».
Γ.Γ.: Πριν ακόμη ανακηρυχθεί άγιος το 1989 ο Αγιος Σιλουανός2, ο Γέρων Σωφρόνιος τον αποκαλούσε άγιο. Στο ναό, που έκτισε και στον οποίο ζωγράφισε τον Άγιο Σιλουανό, τον ζωγράφισε με φωτοστέ-φανα. Όταν το είδα, του είπα: «Βάλατε φωτοστέφανο στο Γέροντα Σι-λουανό;». Χαμογέλασε και δεν είπε τίποτε. Προείδε και την επίσημη ανακήρυξη του Γέροντα Σιλουανού σε άγιο.
Κ.Ι.: Μας έλεγε ο Γέρων Σωφρόνιος ότι ο άγιος Σιλουανός προσευχόταν «διά παγγενή τόν 'Αδάμ»" αυτή τη φράση χρησιμοποίησε3. Και μας εξήγησε ότι προσευχόταν για όλους τους κεκοιμημένους -για όλους, δηλαδή, τους ανθρώπους, που έζησαν πάνω στη γη από καταβολής κόσμου- για όλους τους ζώντες και για όλους όσους θα γεννηθούν έως της συντέλειας του αιώνος. Πώς αποκτάται, κύριε Γαλίτη, αυτή η συνείδηση της ενότητας των πάντων και πώς τη βιώνουν αυτοί ο άγιοι άνθρωποι μέσα στην προσευχή τους;
Γ.Γ.: Αυτό είναι χαρακτηριστικό της Ορθοδοξίας. Στην Ορθοδοξία αγιάζονται τα σύμπαντα. Η ενότης της Κτίσεως είναι βασικό χαρακτηριστικό της Ορθοδοξίας. Συνεπώς δεν χρειάζεται ένας τίποτε άλλο από το να βιώνει την Ορθοδοξία, για να έχει αυτή την αίσθηση. Βέβαια, απ' εκεί και πέρα υπάρχουν οι βαθμοί αυτής της βιώσεως. Ο Γέρων Ιουστίνος Πόποβιτς ζητούσε απ' όλη την Κτίση να τον ελεήσει. Κι ο απόστολος Παύλος τι μας λέει στην προς Ρωμαίους επιστολή του; «Ή γάρ άποκαραδοκία της Κτίσεως τήν άποκάλυψιν των υιών τοΰ Θεοϋ άπεκδέχεται». Δηλαδή, όλη η Κτίση, και η άψυχη ακόμη, περιμένει με πόθο την ένδοξη φανέρωση, τη σωτηρία, των παιδιών του Θεού. Όπως ο Αδάμ, με την πτώση του, συμπαρέσυρε όλη την Κτίση, η οποία συστενάζει και συνοδύνει μαζί με τον άνθρωπο, τώρα η Κτίση περιμένει την ελευθερία των τέκνων του Θεού στη μέλλουσα ζωή, όπου τα πάντα θα είναι «καλά λίαν», όπως βγήκαν από το χέρι του Θεού.
Κ.Ι.: Πώς θα θέλατε να κλείσετε αυτή τη συνομιλία μας, κύριε Γαλίτη;
Γ.Γ.: Θα ήθελα να πω ότι πρέπει να έχουμε ζωντανή την παρουσία των αγίων, να τους θυμόμαστε και πάντα να τους έχουμε μπροστά μας, ως υπόδειγμα, ως μπροστάρηδες στην πορεία μας προς την άνω Ιερουσαλήμ. Μπροστά η Παναγία κι όλοι οι άγιοι κι εμείς ν' ακολουθούμε το «περικείμενον ήμΐν νέφος μαρτύρων», όπως γράφει ο απόστολος Παύλος στην προς Εβραίους επιστολή του, βαδίζοντας το δρόμο, που εκείνοι μας δείχνουν και παρακαλώντας τους να πρεσβεύουν για τις ανάγκες μας.
1. Ο άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος έζησε από το 949/950 μέχρι το 1022 μ.Χ. Αν και δεν είχε τις θύραθεν γνώσεις, με τη δύναμη της θείας χάριτος θεολόγησε κατά τρόπο μοναδικό κι ανεπανάληπτο, ερμηνεύοντας εν πνευματι και αλήθεια το θείο λόγο.
2. Η μνήμη του αγίου Σιλουανού (1866-1938) επιτελείται στις 24 Σεπτεμβρίου.
3. Ο Γέρων Σωφρόνιος ομιλούσε και την ελληνική γλώσσα.
Συνομιλητής: Στυλιανός Παπαδόπουλος,
Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, συγγραφέας
Κ.Ι.: Μια σύντομη, αλλά περιεκτική και σημαντική μαρτυρία για το Γέροντα Σωφρόνιο της Ιεράς Μονής Τιμίου Προδρόμου στο Έσ-σεξ της Αγγλίας έχουμε από τον Καθηγητή κ. Στυλιανό Παπαδόπουλο.
Στ.Π.: Ο Γέρων Ιάκωβος Τσαλίκης και ο Γέρων Πορφύριος, για τους οποίους μιλήσαμε προηγουμένως, δεν υπήρξαν θεολόγοι, με τη στενή έννοια της λέξης και δεν δοκίμασαν να εμφανιστούν στη ζωή τους ως θεολόγοι. Δεν μίλησαν δηλαδή για προβλήματα και για θέματα με σκοπό η λύση αυτή να μείνει στη ζωή της Εκκλησίας ως πρωτότυπη, ως παραδειγματική. Είπαν κι οι δύο πολλά και σπουδαία πράγματα. Αλλά είχαν πάντοτε την εντύπωση πως απλώς έλεγαν ό,τι βίωναν στη ζωή, στην παράδοση της Εκκλησίας.
Είναι, όμως, κάποιοι άλλοι Γέροντες, οι οποίοι έχουν την αίσθηση ότι πρέπει να γράψουν πια το κείμενο τους' οι απαντήσεις που δίνουν στα προβλήματα, να μείνουν παραδειγματικές. Σ' αυτές τις περιπτώσεις μπορούμε ν' αναζητήσουμε συνείδηση στον ίδιο το Γέροντα ότι εργάστηκε, αναλογίστηκε, μελέτησε, προσευχήθηκε στο Θεό κι έγραψε την απάντηση στο άλφα ή το βήτα πρόβλημα.
Κ.Ι.: Έτσι και ο Γέρων Σωφρόνιος του 'Εσσεξ θεολογεί μέσα από την εμπειρία του ακτίστου φωτός. Είναι ο λόγιος Γέρων.
Στ.Π.: Ακριβώς έτσι.
Όσο τον γνώρισα -και πιστεύω ότι είναι ασφαλώς έτσι- μπορώ να πω ότι ήταν ένας όσιος άνδρας, ο οποίος είχε και το χάρισμα του θεολογείν. Τι εν συνεχεία θα δείξει ο Θεός, είναι ένα θέμα, στο οποίο εμείς δεν πρέπει να υπεισέλθουμε.
Ο Γέρων Σωφρόνιος ήταν μία χαριτωμένη φυσιογνωμία, ένα πρόσωπο ιερό, χαρισματούχο, γεγονός το οποίο φαίνεται στην ίδια τη φυσιογνωμία του, στον τρόπο με τον οποίο καθοδηγούσε, κατηύθυνε και προσευχόταν.
Κ.Ι.: Έχω την εντύπωση ότι το τελευταίο του βιβλίο, το τιτλοφορούμενο Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστί είναι από τα συγκλονιστικότερα κείμενα του αιώνα μας.
Στ.Π.: Δεν μπορώ εύκολα να κρίνω κείμενα, τα οποία έχουν προέλθει με την καθοδήγηση του Αγίου Πνεύματος. Φρονώ, λοιπόν, ταπεινότατα ότι το έργο αυτό δεν εξήλθεν άνευ Πνεύματος Αγίου.
Κ.Ι.: Αυτό τα λέει όλα, κύριε Παπαδόπουλε.
Δίνουμε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Γέροντος Σωφρονίου Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστί. Ομιλεί περί του ακτίστου φωτός.
«Διάφοροι περιστάσεις ήνάγκασαν έμέ νά αναχωρήσω εκ τοΰ Αγίου Όρους. Έν Ευρώπη έστερήθην βαθμηδόν πολλών έξ εκείνων, διά των οποίων ήτο πεπληρωμένη ή ζωή μου έν τω 'Άθω. Ή διακονία των ανθρώπων, ώς δεικνύει ή πείρα, συνδέεται μετά της άναγκαιότητος νά είσέρχηται τις είς τάς θλίψεις, τά παθήματα, τόν αγώνα κατά των παθών, καί λίαν συχνάκις είς τάς στοιχειώδεις αυτών άνάγκας. Δυστυχώς, τοΰτο δέν βοηθεΐ νά παραμένη τις έν τη θεωρία καί τη ησυχαστική προσευχή. Ή ροή τών γεγονότων δεικνύει μετά πειστικότητος δτι ή επιστροφή μου είς τόν κόσμον ήτο θέλημα "Ανωθεν. 'Αλλά καί έν τη περιπτώσει ταύτη δέν παύω νά θλίβωμαι διά τήν άπώλειαν εκείνων τών δωρεών, τάς οποίας έξέχεεν έπ' έμέ ό Κύριος πέραν τών προσδοκιών μου.
Ή ενέργεια τοΰ Φωτός, περί τοΰ οποίου γράφω, επί τοΰ πνεύματος τοΰ ανθρώπου μαρτυρεί περί της Θεότητος Αύτοΰ: Είναι ακτιστον, άνονόμαστον, άκράτητον' είναι μυστηριώδες, άϋλον, άπαραβίαστον. Απορώ. Πώς νά σκεφθώ ή νά ομιλήσω περί αύτοΰ;
Τό Φως τοΰτο είναι ώς προς τήν φύσιν αύτοΰ ύπερκόσμιον. Ή κάθοδος αύτοΰ έφ' ημάς δέν είναι άλλο τι, εϊ μη ή φανέρωσις τοΰ Θεοΰ είς τόν ανθρωπον: άποκάλυψις ουρανίων μυστηρίων. Κατά τήν Μεταμόρφωσιν επί τοΰ Θαβώρ διά της δωρεάς τοΰ Φωτός τούτου έδραιώθη ή Θεογνωσία. 'Από της στιγμής της έλλάμψεως τών Αποστόλων ύπό τοΰ Φωτός τούτου επί τοΰ Θαβώρ, τό Φώς είσήλθεν είς τήν ίστορίαν τοΰ κόσμου καί έγένετο «αναφαίρετος κληρονομιά» διά τάς έπερχομένας γενεάς τών πιστευόντων είς τόν Χριστόν-Θεόν. Άνευ τοΰ Φωτός τούτου ή γη θά παρέμενε έξω της άληθοΰς Θεογνωσίας. Βάσει της προσωπικής μου πείρας, επέτρεψα είς εαυτόν νά όνομάση τό Φώς τοΰτο Φώς αναστάσεως. Διά της έλεύσεως τοΰ Φωτός τούτου τό πνεϋμα τοΰ άνθρωπου εισάγεται είς τήν σφαίραν όπου δέν υπάρχει θάνατος. Άνευ της έλλάμψεως τοΰ Φωτός τούτου δέν κατανοείται ορθώς τό μυστήριον τών οδών της σωτηρίας" ό κόσμος, οί άνθρωποι, θά παρέμενον έν τω σκότει της αγνοίας. Ή αφηρημένη θεολογική μόρφωσις, ετι καί ή πλέον έκλελεπτυσμένη, δέν σώζει, διότι παρέχει διανοητικήν μόνον γνώσιν καί δέν ανάγει όντως είς τόν χώρον τοΰ Θείου Είναι.
Ενίοτε, δυνάμεθα νά παρομοιάσωμεν τό Φως τοΰτο προς νεφέλην καλύπτουσαν τήν κορυφήν όρους, επί τοΰ οποίου ιστάμεθα: Ή νεφέλη καθ' έαυτήν είναι έμπλεος Φωτός, άλλ' ημείς ουδέν βλέπομεν, ει μή μόνον αυτήν. "Απας ό λοιπός κόσμος δεν όραται. Κατά τόν αυτόν τρόπον τό Θείον Φώς, άποκαλύπτον ήμϊν νέαν μορφήν πνευματικού είναι, αποκρύπτει από των οφθαλμών ημών τήν θέαν τοϋ ύλικοΰ κόσμου. Τό Φώς τοΰτο είναι όμοιόφορφον, άκέραιον, πλήρες βαθείας ειρήνης. Έν αύτω ή ψυχή θεωρεί τήν Άγάπην καί τήν Αγαθότητα τοϋ Θεοϋ. Όταν τοΰτο έκχέηται άφθόνως επί τόν άνθρωπον, παύει ούτος νά αντιλαμβάνεται τήν ύλικότητα τοΰ περιβάλλοντος αυτόν χώρου, ετι δέ καί τήν τοΰ σώματος αύτοϋ. Έπΐ πλέον βλέπει εαυτόν ώς φώς. Τό Φώς τοΰτο έρχεται ίλαρώς, τρυφερώς, ούτως ώστε νά μήν παρατηρώμεν πώς τοϋ-τό περιέβαλεν ήμας. Ούχΐ αίφνης, άλλ' ήρέμα' ό κόσμος συνήθως «λησμονείται». Τό φαινόμενον τοΰτο ομοιάζει προς ήρεμον έπέλευσιν ύπνου είς φυσιολογικώς υγιά ανθρωπον' όμως, βεβαίως, δέν πρόκειται περί ύπνου, αλλά περί πληρώματος ζωής.
Μετά τήν άποχώρησιν τοΰ Φωτός, ήτις συντελείται τοσοΰτον ήσύχως, ώς καί ή έλευσις αύτοΰ, ή ψυχή επανέρχεται βραδέως είς τήν συνήθη αϊσθησιν της υλικής πραγματικότητος. Εντός της άπαλυνθείσης καρδίας βασιλεύει βαθεία ειρήνη. Τό πνεΰμα τοΰ ανθρώπου διαμένει συγχρόνως καί έν τη υψίστη Θεία ατμόσφαιρα καί έν τή γηΐνη. Ή πρώτη έν τούτοις υποχωρεί βαθμηδόν καί είς τήν ψυχήν εισέρχεται θλϊψις, αίσθημα λύπης τινός, διότι μειοΰται ή δύναμις της άφάτως αγαθής επαφής αυτής μετά τοΰ Πνεύματος τοΰ Θεοΰ, καθ' όν χρόνον αποκαθίσταται ή αϊσθησις της φυσικής πραγματικότητος. Τά ευώδη ϊχνη της οράσεως έξασθενοΰν, αλλά δέν απαλείφονται εντελώς. Παρά ταΰτα καί έξησθενημένη αύτη γεννά λεπτήν νοσταλγίαν διά τόν Θεόν, καί ή προσευχή ρέει είρηνικώς καί εξ όλης της υπάρξεως. Ή διαμονή μετά τοΰ Κυρίου φονεύει τά πάθη. Τότε δέν ελκύει ημάς ούτε ή δόξα, ούτε ό πλοΰτος, ούτε ή εξουσία, ούτε οτιδήποτε γήϊνον, άναποφεύκτως εμπαθές καί πάντοτε φέρον τήν σφραγίδα τοΰ τραγικοΰ καί τοϋ έφημέρου.
Επανειλημμένοι επισκέψεις της χάριτος είς τήν ψυχήν όδηγοΰν είς τήν παρατήρησιν ομοιότητας τίνος μεταξύ της καταστάσεως της θεωρίας καί τής έντυπώσεως, ήτις προκαλείται εκ τοϋ Ευαγγελικού λόγου. Τήν τελευταίαν ταύτην άποδεχόμεθα ωσαύτως ώς Φώς, ώς ζωοποιόν δύναμιν, ώς νέαν πράξιν δημιουργίας, ουχί πλέον υπό τήν μορφήν τής προσταγής «γενηθήτω», αλλά ώς κλήσιν προς τό λογικόν δημιούργημα. Ό Ουράνιος Πατήρ καλεί τά τέκνα Αύτοΰ άνευ βίας προς θαυμαστήν άναβάθμισιν προς τήν βασιλείαν τής Πατρικής αγάπης, ένθα ούτε θάνατος, ούτε αρχή, ούτε τέλος υπάρχει. Τό πνεΰμα ημών κατανοεΐ ότι αληθώς ό λόγος τοϋ Χριστού εκπορεύεται «από τοϋ Πατρός των φώτων», Όστις «βουληθείς άπεκύησεν ημάς λόγφ αληθείας» (Ίακ. α' 17-18). Ό λόγος τοϋ Χριστού περιέχει Θείαν ζωήν, καί όστις ανοίγει είς αυτόν έως τέλους τήν έαυτοϋ καρδίαν γίνεται θεοειδής.
Έν τη αρχή της μοναστηριακής μου ζωής εν "Αθω ό Κύριος έχαρίσατο είς έμέ τήν άδιάλειπτον προσευχήν, ήτις, διατηρούσα τήν εντασιν αυτής, μετέβαινε από καιροΰ είς καιρόν εκ τοΰ ενός θέματος είς τό άλλο. Θά διηγηθώ περί τίνος, όπερ ενθυμούμαι έναργώς, έφ' όσον γίνεται λόγος περί προσευχών, αϊτινες άφήκαν ανεξίτηλα ϊχνη επί τοϋ είναι μου.
Πολλάκις συνέβαινε τό άκόλουθον: Τό εσπέρας, μετά τήν δύσιν τοϋ ηλίου, έκλειον τελείως τό παράθυρον τοϋ κελλίου μου καί έκάλυπτον τοΰτο διά τριών παραπετασμάτων, ώστε νά δημιουργηθούν κατά τό δυνατόν καλύτεραι συνθήκαι ησυ
